Vanille
Vanilla planifolia - Orchidaceae
kweken en oogsten

Vanille soorten

Wat niet iedereen weet, is dat vanille eigenlijk een orchidee is. De vanille-orchidee groeit dan ook onder dezelfde omstandigheden als de meeste andere orchideeën. Als bij jou de orchideeën altijd dood gaan wordt vanille misschien wel een uitdaging. Zelf hebben we heel lang moeten uitproberen voor het plantje in leven bleef.

De vanille-orchidee is de enige in zijn soort die ook vruchten maakt. Peulvruchten om precies te zijn, die uiteindelijk worden gebruikt als vanillestokjes. De vanille-orchidee is een van oorsprong tropische plant. De grootschalige teelt vindt vooral plaats op Madagaskar, waar de plant tot wel vijftien meter hoog kan worden.

Mocht je een vanilleplant zoeken, wij hebben er een gekocht bij Baldur Garten. We zijn niet zakelijk verbonden met dit bedrijf, dit is gewoon een persoonlijke aanbeveling. Nergens anders vonden we een vanilleplant. Helaas is vanille op dit moment nergens biologisch te krijgen. Wel kan je de plant zelf biologisch verder kweken.

Vanille zaaien en planten

Wanneer kan je vanille zaaien?
Vanille zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan onder glas van april tot september.
Wanneer kan je vanille planten?
Vanille planten of uitplanten op de bestemde plek kan in de kweekkas van mei tot september.

Vanille kan je zaaien maar dit is een enorme uitdaging. Eigenlijk niet te doen, behalve in landen waar de plant van nature voorkomt. Sommige Duitse winkels verkopen vanilleplantjes maar de zaden (uit de peulvruchten die we gebruiken) zijn vrijwel nergens te koop. Als je het ons vraagt koop je liever een vanilleplantje.

De reden dat vanille zo'n lastige kiemer is, is omdat deze afhankelijk is van een bepaalde schimmel in de bodem. De meeste vanillesoorten kiemen alléén als er bepaalde, specifieke schimmels aanwezig zijn. Deze schimmels heten Mycorrhiza en ze dragen bij aan de opname van voedingsstoffen, via de grondwortels van een vanille-kiemplantje.

Daarnaast kiemt vanille pas bij temperaturen boven de 22°c, bijvoorbeeld in een verwarmde propagator. Je kunt potjes vullen met vermiculiet maar de kiemtijd kan enorm wisselen, van enkele weken tot zelfs een half jaar. Om die reden hebben we zelf gewoon een vanille-orchidee gekocht en verzorgen we deze al een paar jaar.

Per vierkante meter kan je ongeveer 6 tot 9 vanille planten laten groeien in de volle grond. In rijen kan je ongeveer 2 tot 4 vanille planten per strekkende meter laten groeien in de volle grond.

Vanille standplaats en verzorgen

Om maar met de deur in huis te vallen: Vanille kweken is een zeer grote uitdaging. Als je een orchidee in leven kunt houden lukt dat bij een vanilleplantje vast ook wel. De kans dat de vanille bloeit is echter heel klein. In landen van oorsprong wordt de vanille-orchidee tot wel vijftien meter hoog, maar hier mag je blij zijn als die een meter of anderhalf haalt.

Dat neemt natuurlijk niet weg dat het compleet onmogelijk is. Net als het Jan-Bonne uit Maastricht (zoek het verhaal maar eens op) lukte om bananen te kweken in de woonkamer, kan ook de teelt van vanille soms wel eens lukken. Het is dus mogelijk maar kunt er niet echt van op aan. Je kunt er niet op rekenen en er ook geen vaste teeltduur aan koppelen.

Vanille is een klimplant

De vanille-orchidee is -in tegenstelling tot andere orchideeën- een klimplant. De vanille-orchidee maakt luchtwortels die vocht en voedingsstoffen uit de lucht halen. Het is daarom ook belangrijk om de vanilleplant regelmatig te benevelen met een fijne nevel water, mèt toegevoegde (vloeibare) voeding voor orchideeën.

Voeding via luchtwortels

Omdat de vanilleplant luchtwortels maakt kan er soms iets geks gebeuren. De vanilleplant raakt volledig los van de grond. De wortels in de grond sterven af en de plant groeit verder zonder. Dit gebeurt wanneer een vanilleplant genoeg voedingsstoffen kan opnemen via de luchtwortels. De luchtwortels dienen daarnaast óók als hechtrankjes, die zich ergens aan vast kunnen houden.

Net als veel orchideeën groeit de vanille-orchidee het beste op orchideeënpotgrond. Hier zitten stukken boomschors in. Orchideeën groeien namelijk vaak op de ruige schors van grotere bomen en zeker de vanille-orchidee. Die klimt om de stam van een grote boom heen en leeft van de voedingsstoffen die op de schors te vinden zijn.

Vermijd direct zonlicht

In de volle zon moet je een vanilleplant niet zetten. De plant groeit van oorsprong op boomschors en dus in de schaduw van grote bomen. Vaak is direct zonlicht de grote boosdoener. Als de vanilleplant goed verlicht staat maar niet in het directe zonlicht, dan staat die daar erg goed. Verzorg jouw vanilleplant een beetje hetzelfde als je een orchidee zou verzorgen.

Vanille in de badkamer

Sommige mensen zetten een vanilleplant in de badkamer. Deze moet dan wel op z'n minst een raampje hebben waar natuurlijk licht door naar binnen komt. De luchtvochtigheid in een badkamer die vaak wordt gebruikt is perfect voor het kweken van vanille. Na een douchebeurt condenseert het vocht overal, dus ook op de luchtwortels. Nog steeds is het belangrijk vloeibare voeding te vernevelen.

Belangrijk is dat jouw vanilleplant altijd bij 18°c of hoger blijft staan. Een lagere temperatuur geeft geen garantie meer dat de plant in leven blijft. Je kan geluk hebben maar neem het zekere voor het onzekere. Vooral in de winter lijkt deze plant stil te staan. Er kunnen soms wat blaadjes zwart/bruin worden en afvallen. In het voorjaar trekt dit weer recht.

Oh ja, ik zou hier graag nog even het volgende aan toevoegen: Zorg heel goed voor de luchtwortels! Ze groeien niet snel opnieuw aan, tenzij de plant vanuit de top nieuwe groei aanmaakt. Tijdens een slechte zomer kan dit ook erg lang op zich laten wachten.

Vanille is een meerjarige plant, niet wintergroen en blijft in leven zo lang de temperatuur hoger is dan 18℃.

Vanille combinatieteelt en wisselteelt

Vanille maakt luchtwortels welke tevens dienst doen als hechtrankjes. In landen van oorsprong groeit vanille langs de stronken van bomen.

Vanille
Voor het kweken van vanille hoef je geen wisselteelt te gebruiken.

Vanille goede buren
Vanille heeft geen nadrukkelijk goede buren.

Vanille slechte buren
Vanille heeft geen nadrukkelijk slechte buren.

Vanille water geven

Geef vanille niet te veel water. Dompel bijvoorbeeld eens in de maand de pot volledig onder in een emmer water (met voeding). Benevel de plant regelmatig met een fijne nevel water, mèt voeding! Het beste kan je dit plantje, ook wat water geven betreft, hetzelfde behandelen als een gewone orchidee. Het is uiteindelijk ook een orchideeënsoort.

Vanille maakt luchtwortels. Deze nemen vocht en voedingsstoffen/mineralen op uit de vochtige lucht. Als de lucht niet voldoende vochtig is sterven deze luchtwortels af. Om dit te voorkomen zal je het vanilleplantje zeer regelmatig moeten benevelen, bij voorkeur met lauwwarm water.

Door te benevelen zorg je dat de luchtwortels blijven werken en vocht blijven opnemen, evenals eventuele voedingsstoffen die hierbij meekomen. Zo lang de luchtwortels iets te doen hebben blijven deze leven. Het duurt lang voor vanille om nieuwe luchtwortels te maken.

Van oorsprong groeit vanille namelijk bij een hoge luchtvochtigheid in tropische gebieden. Het blad verdroogt sneller als de lucht erg droog is of als je geen water vernevelt over het blad.

Vanille grondsoort en bodem

Vanille is een orchidee, en net als de meeste orchideeën groeit ook vanille vaak op de schors van andere bomen. Neem daarom speciale potgrond voor orchideeën en gebruik dit voor je vanilleplant. Deze potgrond bestaat vaak uit grove stukken schors. De vanille-orchidee heeft veel baat bij orchideeënpotgrond.

Om het maar even te benadrukken: gebruik absoluut géén gewone tuinaarde, zaaigrond of andere aarde uit zakken die je doorgaans gebruikt. Dit is een garantie dat jouw vanilleplantje het straks opgeeft.

pH

Vanille tolereert bodems waarvan de pH-waarde tussen deze twee waarden in ligt. Links is zuur en rechts is basisch. Lees ook: Wat is pH?

Vanille bemesten

Vanille heeft gegarandeerd extra voeding nodig. Het gaat dan ook niet om de bemesting die je doorgaans geeft aan je planten. Voor vanille kan je het beste voeding speciaal voor orchideeën gebruiken, want de vanilleplant is een orchidee. Bovendien is de voeding vloeibaar. Je kunt het dan mengen met water en dit over het blad en de luchtwortels vernevelen.

Giet ook een beetje water met voeding in de pot, als je vanilleplant nog wortels in de grond heeft. De wortels kunnen na verloop van tijd verdwijnen. Dat is heel normaal. Geef je plant vanaf dan vooral water door dit te vernevelen.

Vanille bloei en bestuiven

Wanneer bloeit vanille? Vanille bloeit doorgaans van maart tot juni.

Bestuiven is niet zo makkelijk als bij de meeste planten, en het is vereist voor de teelt. Allereerst bloeit vanille maar heel kort. Vaak bloeit vanille extra vroeg (rond 6:00 uur) in de ochtend, maar de bloemen zijn tegen het middaguur al lang weer helemaal uitgebloeid. Als de bloemen niet worden bestoven dan vallen ze van de plant zonder iets achter te laten.

Mocht jouw vanille-orchidee gaan bloeien dan is dat heel bijzonder. Dat gebeurt namelijk niet vaak, niet in ons klimaat en in de niet-zo-ideale woonkamer (of badkamer met raam). Als de vanilleplant bloeit dan ben je er nog niet want deze moet op een speciale manier worden bestoven.

Speciale manier van bestuiven

De vanillebloem maakt een soort bloemvlies dat moet worden doorbroken met een scherp voorwerp. In tropische gebieden doen insecten dit maar wij moeten het zelf doen. Vervolgens druk je de mannelijke meeldraden en vrouwelijke stempels voorzichtig tegen elkaar, zonder deze stuk te maken. Door het bloemvlies te doorbreken weet je zeker dat je de bestuiving goed doet.

Zonder bestuiving groeit er geen boontje. Als de bestuiving is gelukt groeit die er uiteindelijk wel, vanuit het hart van de bloem. Dat kan even duren. In de tussentijd zorg je nog steeds goed voor je vanilleplant.

Wanneer vanille oogsten

Wanneer kan je vanille oogsten? Doorgaans doe je dit van april tot september.

Als je het geluk hebt gehad dat je vanilleplant is gaan bloeien en ook de bestuiving lijkt te zijn gelukt, dan kan je vanille binnenkort gaan oogsten. Na de bloei verschijnt er een soort peulvruchtje vanuit het hart van de bloem. Dat is het enige deel van de plant dat voor consumptie kan worden gebruikt. Wel moet dit eerst met zorg worden verwerkt tot een eindproduct.

Vanillestokjes zijn peulvruchtjes!?

Plantkundig gezien zijn deze peulen eigenlijk meer een soort bessen. In de peulen zitten de zaden van de vanilleplant. De peulen verschijnen alléén na een succesvolle bestuiving. De complete peulen met zaden erin, dat zijn de vanillestokjes die je uiteindelijk gaat gebruiken. Ze moeten dan nog wel op een speciale manier worden bewerkt voor je ze kunt gebruiken.

Pluk de peulen als ze aan de plant (beginnen) te verdorren en van een mooi formaat zijn. Leg ze vervolgens te drogen op een koele, donkere plaats. Eenmaal gedroogd dan volgt er een uitgebreid verwerkingsproces, om van de vanillepeulen ook daadwerkelijk vanillestokjes te maken voor gebruik in de keuken.

Vanille verwerken tot eindproduct

Na het plukken van de peulen moeten deze heel goed worden gedroogd. Doe dit op een koele en donkere plek om schimmels te voorkomen. Eenmaal gedroogd, gaan ze door een verwerkingsproces. De gedroogde vanillepeultjes zijn vrij harde stokjes geworden.

De gedroogde vanillepeultjes worden geweekt in een alcoholoplossing. De oplossing bestaat voor zo'n 35% uit alcohol. Na het weken worden de peulen opnieuw gedroogd tot deze hard zijn geworden. Vervolgens kunnen de vanillestokjes dan eindelijk worden gebruikt in de keuken, zoals je gewend bent.

Vanille gebruiken en bewaren

Vanillestokjes worden gebruikt om aroma toe te voegen aan gerechten. Vanille-extract wordt gebruikt voor zo wel voeding als cosmeticaproducten. Vanille is een zeer gewilde, heerlijke specerij die zeer divers wordt gebruikt. Ook buiten de keuken.

Vanillestokjes worden soms gebruikt door deze mee te koken met stoofpeertjes. Ze worden vaak in appelmoes gedaan om deze meer aroma te geven. Je kunt vanillestokjes in een potje of bakje met suiker stoppen en op nog veel meer plekken gebruiken. Het laat een heerlijk aroma achter.

Vanille houdbaarheid

Vanillestokjes blijven als ze goed zijn verwerkt nog minstens een jaar houdbaar, vaak zelfs nog veel langer. Goed gedroogde stokjes kunnen eigenlijk niet meer bederven. Vooral na het verwerkingsproces met de alcoholoplossing zijn vanillestokjes vrijwel onbeperkt houdbaar. Het beste is (voor de houdbaarheid) om ze eerst zo te verwerken en niet enkel te drogen en op te slaan.

Vanille ziektes en plagen

De vanille-orchidee krijgt als gevolg van lage temperaturen in combinatie met vochtig weer, of juist een erg droge lucht, de meeste kwaaltjes. Vaak gaan blaadjes rotten of drogen luchtwortels op. Het duurt erg lang voor vanille nieuwe luchtwortels heeft gemaakt. Dit maakt het plantje tamelijk kwetsbaar en niet erg geschikt voor in een gemiddelde huiskamer.

Vanille kweken informatie