Yacón
Smallanthus sonchifolius, Asteraceae (composietenfamilie)

Yacón soorten

Yacón draagt de (Latijnse) wetenschappelijke naam Smallanthus sonchifolius en is een lid van de composietenfamilie, ook wel asteraceae.

Oorspronkelijk komt yacon uit Zuid-Amerika. Om precies te zijn uit het Andesgebergte. Hoewel de wetenschappelijke naam het niet direct doet vermoeden, is yacon familie van de zonnebloem en de aardpeer. Ook yacón wordt een vrij hoge plant met lange stengels, net als de twee andere leden uit de familie, die je ook in de moestuin kunt zetten.

Yacón wordt ook appelwortel genoemd. Waarschijnlijk door de sappige structuur en zoete smaak van de wortel. Soms wordt yacon met een K geschreven als yakon. Meestal wordt de naam uitgesproken als "jakkon" maar soms ook als "jakkoon". Yacon wordt ook wel Boliviaanse zonnewortel, of in het kort zonnewortel genoemd.

De plant maakt vrij groot, pijlvormig blad met een scherp uiterlijk. Toch als je het blad voelt, dan voelt het zeer fijn en zacht aan. In tegenstelling tot wat je door het uiterlijk zou vermoeden. Aan de achterkant zit in het midden een dikke en vlezige bladnerf.

Yacón zaaien of planten

Wanneer kan je yacón zaaien?
Yacón zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan onder glas van februari tot mei.
Wanneer kan je yacón planten?
Yacón planten of uitplanten op de bestemde plek kan in de kweekkas van april tot juni. Yacón planten of uitplanten op de bestemde plek kan buiten van mei tot juni.

Yacón wordt opgekweekt uit kleine broedknolletjes. Vanuit elk broedknolletje groeien dan meerdere yacóns, of hoe zeg je dat eigenlijk? Yacónen? Yacónnen? Vaak zeg je toch maar gewoon appelwortels voor het gemak. De broedknolletjes kweek je binnenshuis op. Wanneer deze een aantal wortel- en stengeluitlopers heeft gemaakt kan je deze planten.

Je kunt beter yacón planten in een kweekkas, daar is het stukken warmer. Heb je geen kweekkas dan kan je yacón buiten uitplanten op een zonnig plekje. Yacón planten we altijd pas na half mei, want eerder is het gewoon nog niet warm genoeg. Ook in de kas planten we yacón pas in mei of mogelijk iets eerder, als het weer erg goed mee lijkt te zitten.

Kies voor het kweken van yacón een geschikt plekje uit. Tijdens het kiemen van de broedknolletjes houd je deze licht vochtig. De knolletjes kiemen het beste als je deze in vochtige zaaigrond legt. Je ziet dan vanzelf wanneer daar stengels boven de grond uitkomen.

Yacon planten we altijd iets dieper in de grond. Ook de stelen die na het kiemen zijn ontstaan, mogen voor een deel onder de grond worden begraven. Zo maakt de plant vaak meer wortels onder de grond, vanuit die stengels, waardoor je ook meer kunt oogsten. Tegelijk voorkomt het dieper planten dat de hoge stengels straks door de wind omvallen.

Zet de ontkiemde broedknolletjes dus lekker diep in de grond. Ongeveer vijftien centimeter is prima, zo lang er nog iets van het stengeltje boven de grond zit. Dat maakt het verder groeien net even iets makkelijker.

Let op, je kunt namelijk een grote oogst verwachten van slechts één yacon plant! Van slechts één plant kan je vaak wel tientallen knollen oogsten, ongeveer vijf tot soms wel tien kilo knollen. Ontzettend veel dus, en dit allemaal van één plant, uit één knolletje van misschien 5 centimeter breed. De hele familie kan ervan eten!

Per vierkante meter kan je ongeveer 1 tot 2 yacón planten laten groeien in de volle grond. In rijen kan je ongeveer 1 tot 2 yacón planten per strekkende meter laten groeien in de volle grond.

Yacón verzorgen

Eigenlijk is yacón een meerjarige plant maar de plant is absoluut niet winterhard. Bij dalende temperaturen sterft de plant langzaam af in het najaar. Daarna kan je yacon oogsten. Yacon kweken we dus altijd als eenjarige omdat je na de oogst niets meer over kunt houden.

In tegenstelling tot de aardpeer staat yacon graag in de volle zon, net als de zonnebloem dus. De stengels worden zeer groot en halen vaak makkelijk de twee meter. Dat kan soms voor schaduw zorgen voor andere planten. Als dit een probleem is zet je yacon liever ergens in een border.

Zet yacon niet te vroeg buiten in de grond. In een kweekkas kan je yacon iets eerder dan half mei uitplanten. Je kunt yacon eventueel ondersteunen met een gaas of iets dergelijks. Zo kan deze beter een storm weerstaan. Dit is vooral nodig als je yacon niet diep genoeg in de grond hebt geplant.

Vergis je niet in de plantafstand. Op zich kan de yacon wel op 75-100cm van elkaar af staan. De omvang van de plant zelf is echter veel groter. De plant wordt makkelijk 2 bij 2 meter breed in de vollegrond. Dit komt met name door de zeer lange stengels en grote bladeren die deze maakt.

Zet yacon nooit in de buurt van planten die veel zonlicht nodig hebben. De zeer lange stengels met heel groot blad gaan snelopzij hangen, over andere planten heen.

Yacón is een meerjarige plant, niet wintergroen en blijft in leven zo lang de temperatuur hoger is dan 15℃.

Yacón water geven

Hoewel de knollen zich vullen met vocht, kan je beter niet te veel water geven. Zeker op stevige en vochthoudende grond pas je goed op. Yacon krijgt snel last van wortelrot op natte grond. Vergeet geen water te geven, maar het is beter om steeds een klein beetje te geven. Geef ook pas water als de grond goed is opgedroogd.

Wij zitten op kleigrond en onze eerste yacónteelt mislukte deels door te veel water. Yacon kan daarom beter op een losse en doorlaatbare grond staan. Je geeft dan ook minder snel te veel water.

Yacón grondsoorten

Yacon stelt weinig eisen aan de bodem. Je kunt in principe yacon kweken op kleigrond, maar dit blijft erg lang nat na een regenbui. Om te voorkomen dat yacon last krijgt van wortelrot, kan je yacon kweken op minder vorchthoudende grond of op heuveltjes. Geef bij natte grond geen extra water.

Je kunt de bodem verbeteren met compost en koemestkorrels vóór het planten van de knolletjes.

Een grondsoort hoeft dus niets uit te maken, maar yacon kweken op kleigrond is iets uitdagender. De knolletjes groeien daar ook goed op. Zelf zitten we op kleigrond en na de eerste, mislukte poging ging het erg goed. We laten de grond tussentijds steeds goed opdrogen en kweken yacon op heuveltjes.

Kweek je op kleigrond dan is het ook aan te raden op brekerzand te gebruiken, naast compost en koemestkorrels. Hiermee maak je de bodem mooi luchtig en veel beter doorlaatbaar. Het zand zakt tegen het einde van het jaar verder de grond in. Kweek je volgend jaar weer yacon dan zal je dit moeten herhalen.

Op een luchtige grondsoort groeien de knollen iets makkelijker. De wortels kunnen makkelijker uitdijen en water kan er makkelijker wegstromen. Een goede afwatering zorgt voor een makkelijkere teelt. Hoewel niet vereist, is de ideale grond voor yacon doorlaatbaar, humusrijk en voedzaam.

pH

Yacón tolereert bodems waarvan de pH-waarde tussen deze twee waarden in ligt. Links is zuur en rechts is basisch. Lees ook: Wat is pH?

Yacón bemesten

De ideale grond voor yacon is voedzaam. Bemesten kan dus handig zijn. Het is geen vereiste maar een handje kalium verhoogt de weerstand en bevordert wortelgroei. Beiden wil je graag bij yacon. Deels omdat je yacon natuurlijk kweekt voor de wortels, maar ook omdat de plant zo beter bestand is tegen het afwisselende weer. Yacon komt oorspronkelijk niet bij ons vandaan.

Het bemesten van yacon is dus niet per se vereist maar heeft grote voordelen. Zeker omdat de plant niet inheems is en van verre, warmere streken komt. Houd er rekening mee dat de plant van zichzelf al fors kan groeien. Met extra mest wordt deze prachtige plant nog groter. Met zeer lange stengels en reusachtige bladeren is niet elke tuin geschikt voor zelf yacon kweken.

Yacón kweken op verschillende manieren

Yacón
Voor het kweken van yacón zou je wisselteelt kunnen gebruiken. Yacón is een wortel- of knolgewas. De ideale voorteelt is een vruchtgewas en de ideale nateelt is een aardappelsoort of peulgewas volgens het wisselteelt schema.

Yacón goede buren
Yacón heeft geen nadrukkelijk goede buren.

Yacón slechte buren
Yacón heeft geen nadrukkelijk slechte buren.

Yacón bloei en bestuiven

Omdat yacon een meerjarige plant is, bloeit deze niet vaak in het eerste jaar al. Toch kan het eens gebeuren. Voor de oogst maakt dat niet uit en de bloemetjes zijn ook erg leuk om te zien. Het zijn een soort piepkleine zonnebloemetjes. Geel met een oranje hartje. Mooie bloemetjes en een stuk kleiner dan je zou verwachten bij zo'n grote plant.

De bloemetjes zijn tweeslachtig en bevatten dus zo wel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen. Voor de zaadteelt hoef je het zelden te doen, het is veel sneller om broedknolletjes te planten. Bij het opkweken uit zaad zal je de planten in de eerste jaren ook steeds naar binnen moeten halen, om te overwinteren.

Wel zijn de bloemetjes van yacon erg aantrekkelijk voor bestuivende insecten. Net als bij zonnebloemen komen er veel bijtjes, hommeltjes en zweefvliegjes op af. Dat is als ze bloeien, want meestal oogst je de wortelknollen in het eerste jaar. De bloei maak je dan niet meer mee, tenzij de wortelknollen vorstvrij worden overwinterd en daarna opnieuw geplant.

Wanneer yacón oogsten

Wanneer kan je yacón oogsten? Doorgaans doe je dit van november tot januari.

Over dit filmpje: Snijd de bovengrondse delen van de plant af, zodat je de ruimte hebt. Veeg de grond rondom de plant weg. Graaf de knollen uit met de hand, zodat ze niet breken. Gebruik geen spitvork want daarmee prik je de knollen stuk. De wortelknollen groeien breed en diep uit, en kunnen vrij groot worden (formaat grote zoete aardappel).

Niet iedereen weet dat ook het blad eetbaar is maar dan wel bij kleine hoeveelheden. Of dat lekker is, dat kan je zelf het beste uitproberen. Zelf ben ik er niet zo gecharmeerd van. De bladeren zijn erg stug. Wel kan je er thee van zetten en die schijnt best lekker te zijn. Zelf heb ik dit nog niet uitgeprobeerd.

Waar je yacon eigenlijk voor kweekt dat zijn natuurlijk de wortelknollen. Deze zijn eetbaar en ook erg lekker! De knollen lijken qua uiterlijk op de zoete aardappel. Vergis je niet want het is echt een hele andere plant. Dit is zeker geen familie van de zoete aardappel. Het uiterlijk van de knol is de enige overeenkomst.

Yacon knollen groeien op vergelijkbare wijze als je bij de zoete aardappel of bij de aardpeer ziet. Een groepje of "trosje" wortelknolletjes vanuit de basis van de plant. Waar je een knol hebt geplant zijn er dus meerdere uit ontstaan. Zelfs bij het planten van slechts één kleine broedknol, kan je al bijzonder veel grote knollen verwachten in één kweekseizoen.

Yacon oogsten na de eerste vorst

De wortelknollen van yacon oogsten we het liefst na de eerste vorst. Wanneer het blad geel wordt en de plant zelfs doodgaat, is het ideale moment. De smaak is dan duidelijk merkbaar op z'n best. Sappig en ook wat zoet van smaak, wat je alleen krijgt door vorst over de knollen te laten komen.

Op onderstaande foto zie je de oogsttijd goed. De hele plant begint te verwelken en gaat slap hangen. Dit is het teken dat het te koud wordt voor de plant. De plant is dan aan het afsterven. Althans, bovengronds. De knollen blijven nog een langere tijd leven maar kunnen wel stukvriezen.

Als jouw yacon plant er zo uitziet, dan is de oogsttijd aangebroken!

Yacon oogsten we daarom meestal tegen de winter, al is dat ook best een uitdaging. Als we een echte natte herfst hebben, kunnen de knollen alsnog gaan rotten vóór de winter komt. Het liefst heb je dus een zachte, relatief droge herfst. Heb je die niet, dan kan het soms handig zijn om eerder te oogsten.

In het kort: Yacon oogsten we het liefst na de eerste vorst, maar de knollen kunnen rotten bij veel regen. Daarom kan je soms beter iets eerder yacon oogsten. Ook ondergronds overleven de knollen onze winters vaak niet. Zeker bij strenge vorst moet je de knollen vorstvrij overwinteren als je ze wilt overhouden.

Hoe moet je yacon oogsten?

Het oogsten van de knollen is makkelijk op losse grond en lastig op kleigrond. Deze vrij grote plant staat sterk verankerd in de grond, met de wortels en knollen die deze maakt. Ook kan je beter geen spitvork gebruiken omdat de knollen vrij breed door de grond groeien. Je weet dus niet echt waar je de vork in de grond kunt steken.

Wij graven de appelwortel met de hand uit. Dat is niet de makkelijkste manier, maar wel de meest veilige. Zo is de kans dat je knollen stukprikt minimaal. Wees ook bij het met de hand uitgraven extra voorzichtig. Trek je te hard aan een knol die vast zit in de grond, dan kan de knol makkelijk breken.

Veeg steeds wat grond weg en voel waar de knollen zitten. Heb je een of meer knollen gevonden, veeg dan de grond weg rondom deze knollen. Trek de knollen met de hand uit de grond, maar gebruik niet te veel kracht. Ook dan breken de knollen soms. Zeker op kleigrond is de kans op breken groter.

Controleer na het uithalen van de yacon of er geen resten zijn achtergebleven. De zullen waarschijnlijk niet volgend jaar spontaan opkomen, maar wat je laat zitten gaat verloren en dat is zonde. En toch kan het zijn dat er soms een verdwaald knolletje opkomt in het voorjaar. Altijd leuk om ze later alsnog te ontdekken.

Hoeveel wortelknollen van één plant?

De appelwortel of yacon is zeer productief. De plant zelf wordt groot, tot twee meter hoog en breed. Van één klein knolletje van slechts vijf centimeter breed, kan je vele kilo's yacon verwachten. Vaak wel vijf tot soms zelfs tien kilo yacon knollen. Dat zijn tientallen knollen per plant, sommige kleiner en anderen groter.

De grootte van de wortelknollen varieert. Omdat het hier na verloop van tijd te koud wordt, blijven sommige knolletjes klein. Deze worden verdrongen door de grotere en sterker groeiende knollen. De wortelknollen verdrukken elkaar dus vaak. De grootte van de knollen is vergelijkbaar met een zoete aardappel.

Yacón gebruiken

De yacón of appelwortel heeft een zeer sappige en knapperige structuur. De smaak is een beetje zoet en kan waterig zijn. Je kunt de appelwortel of yacon heel divers gebruiken in de keuken. Het kan onder andere rauw in salades, want de appelwortel is heel goed rauw te eten. In stukjes gesneden of geraspt.

Je kunt met yacon roerbakken en er zelfs chips van maken. Ook wordt er van yacon soms siroop gemaakt. Door het sap uit de wortel te persen en dit te koken ontstaat een dikke, stroperige massa. Deze zoete brei kan je gebruiken voor heel veel zoete gerechten. Bijvoorbeeld pannekoeken of cakes en gebakjes.

Yacon zou goed zijn tegen diabetes en is niet alleen als wortelgewas heel veelzijdig. Ook van het blad kan je thee zetten. Het blad is eetbaar en je kunt dit ook gebruiken om mee te koken of dit rauw te eten.

Yacón houdbaarheid

De wortelknollen van de yacon/yakon of appelwortel, kan je het beste bewaren op een koele en donkere plaats. Leg ze bijvoorbeeld in een schuur of garage, uit het zonlicht en ook vorstvrij. Stop de knollen niet in papieren of plastic zakken maar leg deze los, gespreid en ook niet over elkaar heen.

Op deze manier blijven de wortelknollen van de yacon tot enkele maanden houdbaar. Bewaar je een appelwortel in een zak dan gaat deze schimmelen en rotten. Je kunt de wortelknollen ook bewaren in een kist met wat aarde. Zo blijven deze knollen levend en fris. Je kunt ze zo zelfs bewaren om volgend jaar opnieuw te planten.

Na verloop van tijd, als je yacon bewaart, kan deze zelfs zoeter gaan smaken. Je kunt ze op de juiste manier tot wel 3 maanden bewaren.

Yacón ziektes en plagen

Over het algemeen zal je maar weinig beestjes op de plant zien. Dit komt waarschijnlijk ook door de licht behaarde bladeren. Bij ons worden de planten zelden aangetast. De enige vorm van vraat die we wel eens zien, is dat bij laaghangende bladeren die de grond raken door slakken.

Verder kan yacon of appelwortel slecht tegen overmatige regen en nattigheid in de bodem. Hierdoor ontstaat vaak wortelrot. Daarnaast is yacon redelijk bestand tegen andere schimmels en ziektes in de lucht en in de bodem.