Basilicum
zaaien kweken en oogsten

Basilicum soorten

Basilicum is een heerlijk en zeer geliefd kruidje. Er zijn dan ook maar weinig mensen die het niet kennen. Voor zo'n geliefd plantje zijn er ook bijzonder veel verschillende soorten. Het bekendste soort is de gewone, eenjarige basilicum (Ocimum basilicum). Je herkent dit soort aan de bolstaande blaadjes. Dit blad (foto hieronder) is hèt icoon van basilicum maar eigenlijk is er nog veel meer...

Naast gewone basilicum is er ook citroenbasilicum (Ocimum basilicum citriodorum). Dit soort heeft inderdaad een citroenachtig aroma. Verder is er ook nog paarse basilicum. Dat zijn rassen zoals Purple Ball, Red Rubin of Rosie. Deze basilicumsoorten worden geheel paars, paarsblauw of paarsrood gekleurd.

Op de foto hierboven zie je hoe de paarse soorten al direct vanaf het kiemen te onderscheiden zijn. Zelfs de kiemblaadjes zijn al volledig paarsgekleurd. Op de foto hieronder ter vergelijking de zaailingen van een gewoon soort basilicum. Dat is het gewone, eenjarige soort zoals hierboven al eerder werd genoemd.

Er zijn eenjarige en meerjarige soorten basilicum. De meerjarige soorten kunnen verhouten. Beiden kan je zelf thuis kweken. Het verschil is te herkennen aan de steeltjes van de planten. Daarnaast zijn er verschillen in geur zoals bijvoorbeeld bij gewone basilicum en citroenbasilicum, die een citroenachtige geur verspreid.

Éénjarige, grootbladige basilicum heeft een kenmerkende geur. De geur is diep en aromatisch, vaak zeer sterk. Deze plant leeft slechts één jaar en sterft in het najaar weer af. De éénjarige basilicum is te herkennen aan de groene steeltjes die makkelijk knappen (zie foto hierboven). De blaadjes zijn wat groter, gerimpelder, meer ovaal gevormd en felgroen van kleur.

Éénjarige basilicum wordt heel vaak in de Italiaanse keuken gebruikt, meer dan andere soorten basilicum, en staat daar dan ook om bekend. Het Italiaanse restaurant in onze woonplaats gebruikt het éénjarige, grootbladige soort altijd in de gerechten die zij op het menu hebben staan.

Meerjarige basilicum kan je ook als éénjarige kweken. Dan zaai je het plantje ieder jaar opnieuw, maar dit soort is tevens prima te overwinteren op een vorstvrije plaats. Meerjarige basilicum ruikt iets minder sterk. Je kunt meerjarige basilicum herkennen aan de verhoutende steeltjes (zie foto hierboven). Belangrijk om te weten is dat de steeltjes pas later verhouten, in de zomer.

De blaadjes van meerjarige basilicum zijn iets vlakker, minder fel gekleurd en hebben een iets scherper puntje. In India is meerjarige basilicum een heilige plant. Er zijn zelfs soorten van die bekend staan als "heilige basilicum" (holy basil).

Citroenbasilicum lijkt een beetje op meerjarige basilicum als je naar het blad kijkt. De geur kan niet missen, dit soort ruikt namelijk ook ècht een beetje citroenachtig. De sterke geur van éénjarige basilicum zit wat meer op de achtergrond maar is nog steeds aanwezig. Op de foto hieronder het blad van citroenbasilicum.

Paarse basilicum soorten zijn vaak iets minder aromatisch dan gewone basilicum. Daarentegen compenseert het schitterende uiterlijk van de plant dat. De paarse basilicumblaadjes zijn een prachtige decoratie voor diverse gerechten. Ook citroenbasilicum heeft doorgaans een minder sterk "basilicum"-aroma, maar iets meer citroen aroma.

Basilicum zaaien of planten

Wanneer kan je basilicum zaaien?
Basilicum zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan direct buiten van mei tot juli. Basilicum zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan onder glas van maart tot mei.
Wanneer kan je basilicum planten?
Basilicum planten of uitplanten op de bestemde plek kan in de kweekkas van mei tot juni. Basilicum planten of uitplanten op de bestemde plek kan buiten van mei tot augustus.

Basilicum kan je het beste zaaien in potjes. Direct in een groter potje of door eerst voor te zaaien. Je kunt basilicum wel in de vollegrond kweken maar het plantje is daar erg kwetsbaar. Je kunt het ook niet even verplaatsen bij hevige regenval of een storm. Het plantje is vrij klein en kwetsbaar en breekt snel af.

In een kweekkas kan basilicum vaak wel goed in de vollegrond. De warmte zorgt bovendien dat basilicum nog veel beter gaat groeien. Toch kan je basilicum ook goed buiten zetten vanaf half mei. Natuurlijk dan pas, omdat het plantje niet zo heel goed tegen de kou kan. Zeker niet als deze nog jong is.

Basilicum zaaien in kweekpotjes

Je hoeft basilicum bijna niet uit te dunnen. Er mogen best meerdere plantjes in één potje staan. De plantjes blijven klein en gaan goed samen. Per groepje gezaaide plantjes kan je de plantafstand aanhouden. Dan heeft elk groepje genoeg ruimte. Je kunt basilicum later ook direct in de kweekkas zaaien, in de vollegrond in rijtjes, zonder dat je (veel) hoeft uit te dunnen.

Vul dus één of een aantal kleine kweekpotjes met zaaigrond. Druk dit aan en strooi daar wat zaadjes in. Je hoeft ze niet speciaal te tellen maar een stuk of 5 zaadjes in een klein kweekpotje, tot 10 zaadjes in een groot kweekpotje, gaan makkelijk samen in één potje. Je hoeft dan niet per se uit te dunnen. Dek de zaadjes af met nog een laagje zaaigrond van ongeveer een halve centimeter.

Basilicum zaaien in de vollegrond

Het kan goed, maar het is niet handig om basilicum in de vollegrond te zaaien. Potjes kan je verplaatsen. In een kweekkas gaat zaaien in de vollegrond het makkelijkste. Buiten zou ik het zeker niet proberen. Het probleem is namelijk dat het plantje ook wel eens te warm (en droog) kan staan. Je kunt het dan niet verplaatsen. Zeker bij jonge zaailingen is dat belangrijk.

In de vollegrond kan je basilicum zaaien in groepjes of in regeltjes, bijvoorbeeld tussen de andere planten. Je hoeft dan nauwelijks uit te dunnen. Maak met een stuk of hark een geultje om in te zaaien. Strooi daar de zaden in maar niet te dicht op elkaar. Druk het geultje van beide kanten weer dicht. De zaadjes mogen ongeveer een halve centimeter diep blijven zitten in de grond.

Na het opkomen, als je zaailingen te dicht op elkaar staan, kan je er wat plantjes tussenuit halen. Meestal is dat niet nodig. Houd wel genoeg afstand tussen de rijen. Meestal is dat twee keer zo veel als de geadviseerde plantafstand. Hoewel de plantafstand bij basilicum niet zo exact hoeft te worden nageleefd, is het een mooie richtlijn.

Houd ook in de vollegrond de bodem licht vochtig. Mocht het uitdrogen dan is dat geen probleem, maar zorg dat het niet langer dan een dag ècht kurkdroog blijft. Zeker bij warm en droog weer mag dit niet gebeuren.

Uitdunnen en nazorg zaailingen

Mochten er nu heel veel zaailingen zijn opgekomen, dan zou je nog iets kunnen uitdunnen. Houd tijdens en na het kiemen de grond steeds licht vochtig. Zorg na het kiemen dat de grond de tijd krijgt om op te drogen, maar zorg dat deze droogte maar heel kort duurt! Basilicum hoeft niet constant vochtig te staan, maar kan slecht tegen droogte die langer duurt dan een dag.

Let op bij meerjarige basilicum: deze dun je beter wel uit. Je krijgt dan een mooi en vol struikje dat je kunt overwinteren. De meerjarige basilicum wordt groter dan de eenjarige soorten. Bij meerjarige basilicum houd je tot ongeveer twee of drie zaadjes per potje aan.

Basilicum zaailingen uitplanten

Voor half mei kan het buiten nog best fris worden. Voor basilicum is dat funest. Het beste plant je basilicum niet buiten voor die tijd. Na half mei kan je basilicum buiten planten. In de kweekkas vaak al iets eerder omdat het er veel sneller opwarmt. Blijf op het water geven letten. Verder kan je gewoon een gat graven en het kluitje daarin planten, of een groter potje gebruiken.

Als je basilicum met meerdere zaadjes tegelijk hebt voorgezaaid in een klein kweekpotje, dan zet je het kluitje in een grotere pot. Ideaal is dan een potje van minimaal 5 liter, maar groter zorgt ook voor een voller struikje.

Per vierkante meter kan je ongeveer 25 tot 35 basilicum planten laten groeien in de volle grond. In rijen kan je ongeveer 5 tot 8 basilicum planten per strekkende meter laten groeien in de volle grond.

Basilicum verzorging

Op een plekje in de volle zon kan je het beste basilicum kweken. Daar schuilt alleen wel het gevaar van uitdroging. Zet basilicum in elk geval een beetje beschut en uit de wind. Let goed op het water geven en kies de juiste grond. Daarnaast is basilicum erg geschikt voor in een potje op een terras of balkon. Het kruid blijft daar klein.

Tot laat in het jaar kan je basilicum blijven oogsten. In de kweekkas blijft het plantje nog langer in leven. Een éénjarige basilicum sterft bij te lage temperaturen langzaam af. Je ziet eerst wat gele blaadjes verschijnen en daarna wordt het plantje steeds meer bruin en dor. Meerjarige basilicum haal je op tijd naar binnen om het vorstvrij te overwinteren.

Éénjarige en meerjarige basilicum

Je kunt zo wel éénjarige als meerjarige basilicum kweken. De meerjarige soorten zullen verhouten en kan je overwinteren. Haal je plantje in dit geval altijd op tijd naar binnen. Éénjarige basilicum sterft in het najaar af. Je hoeft het niet naar binnen te halen en zaait het volgend jaar net zo makkelijk opnieuw.

Basilicum is een meerjarige plant, wintergroen en blijft in leven zo lang de temperatuur hoger is dan 10℃.

Basilicum combinatieteelt en wisselteelt

Hoe kweek je basilicum? Basilicum kan het beste in een pot worden gekweekt. Met veel warmte, zonlicht en niet te veel (maar zeker ook niet te weinig) water, kweek je een heerlijk geurend kruidje. Let met name goed op dat de grond niet helemaal opdroogt maar het plantje ook niet verzuipt. Geef steeds kleine beetjes water.

Basilicum
Voor het kweken van basilicum hoef je geen wisselteelt te gebruiken.

Basilicum goede buren
Basilicum kweken kan goed samen met asperge, bleekselderij, knolselderij, paprika, peper, tomaat, als je gebruik maakt van combinatieteelt.

Basilicum slechte buren
Basilicum heeft geen nadrukkelijk slechte buren.

Basilicum water geven

Basilicum kan heel slecht tegen een natte grond. Tegelijk mag het plantje ook niet langdurig kurkdroog staan. Kijk dagelijks even of het plantje nog water nodig heeft. Zet het potje bij hevige regenval even onder een afdakje of haal het naar binnen. Geef pas water als de grond droog aanvoelt, ook onder het oppervlak.

In de warme en droge zomermaanden is het extra opletten. Aanhoudende droogte is net zo slecht als een drijfnatte grond. Basilicum droogt bovendien in een potje veel sneller uit. En meestal staat basilicum ook in een potje. Let dan dus extra goed op. Basilicum in een potje geef je meestal veel vaker water. Vaker, maar niet meer tegelijk. Een natte grond verstikt het basilicumplantje.

Meestal als je basilicum gele blaadjes krijgt, dan heb je te veel water gegeven. Zorg altijd dat de grond de kans krijgt om goed op te drogen. Ook als je toch per ongeluk te veel water hebt gegeven.

Basilicum grondsoorten

In de vollegrond is basilicum erg kwetsbaar. Ook slakken en kevertjes zijn dol op dit plantje, net als wij. Het beste is daarom om basilicum altijd in een potje te kweken. De vollegrond kan dus heel goed, maar is niet echt aan te raden. In een kweekkas is het echter wel een stuk veiliger in de vollegrond.

Gebruik een goed gedraineerde grond zodat basilicum niet te lang drijfnat blijft. Je kunt daar vermiculiet bij gebruiken. Indien je compost toevoegt, gebruik dan niet te veel grove stukken maar filter dit een beetje. Compost maakt de bodem meer levendig. Gebruik in elk geval geen kurkdroge en zanderige grond. Ook zeker geen harde en natte klei.

pH

Basilicum tolereert bodems waarvan de pH-waarde tussen deze twee waarden in ligt. Links is zuur en rechts is basisch. Lees ook: Wat is pH?

Basilicum bemesten

Je kunt basilicum extra voeding geven. Zeker bij meerjarige basilicum is dat verstandig om te doen, mocht je deze willen overwinteren. De eenjarige soorten hebben meestal niet zo veel nodig. Omdat je basilicum kweekt voor de aromatische blaadjes, kan je beter extra stikstof geven. Dit bevordert de bladgroei. Je plantje wordt groter en voller.

Heeft basilicum voeding nodig? Ja, maar niet erg veel. Geef bij voorkeur een gebalanceerde mestvoeding, of kies voor een voeding met iets meer stikstof. Hiermee bevorder je de aanmaak en groei van het blad dat je wilt oogsten. Een organische meststof in korrelvorm, speciaal voor geurende kruiden, werkt ook bij basilicum erg goed.

Basilicum bloei en bestuiven

Wanneer bloeit basilicum? Basilicum bloeit doorgaans van juni tot september.

Met een goede verzorging zal basilicum bloeien tijdens de teelt. Zo wel de eenjarige als meerjarige soorten maken vaak in het eerste jaar al bloeistengels. Lange scheuten komen uit de topjes van de plantjes. Basilicum maakt verschillende kleuren bloemetjes, afhankelijk van het soort. Zo zijn er paarsbloeiende, witbloeiende en zit er nog van alles tussenin.

Basilicum is een éénhuizige plant met tweeslachtige bloemen. Zo wel mannelijke als vrouwelijke organen zitten dus in dezelfde bloemetjes. Basilicum is dan ook goed zelfbestuivend. Basilicum wordt bestoven door de wind en andere trillingen, maar ook door kleine insecten zoals zweefvliegjes. Bestuiving is nodig om levensvatbare zaadjes te kunnen vormen.

Basilicum zaadjes oogsten (zaadteelt)

Voor de zaadteelt kan je basilicum als deze uitgebloeid is afknippen. Dat is meestal toch in het najaar wanneer het plantje afsterft. Bij meerjarige basilicum knip je natuurlijk alleen de bloeistengel eruit. Doe dit pas als de zaden goed zijn opgedroogd aan de planten zelf. De bloeistengel moet dor en verdroogd zijn. Wees voorzichtig, want de zaadjes vallen er makkelijk uit.

Na het afknippen van de bloeistengels kan je de zaadjes eventueel nog iets laten nadrogen. Daarna kan je de stengels in een (plastic grip-)zakje stoppen en uitschudden. Meestal gaat dit erg makkelijk. De zaadjes vallen er dan zo uit, direct in het zakje. Deze kan je gebruiken om als kiemgroente op te kweken, of om volgend jaar opnieuw basilicum te zaaien.

Wanneer basilicum oogsten

Wanneer kan je basilicum oogsten? Doorgaans doe je dit van juni tot oktober.

Gedurende de hele groeiperiode kan je blaadjes blijven plukken. Pluk liever niet te vroeg en als het plantje nog erg klein is. Wacht dan tot het een mooi en vol struikje is geworden. Meestal oogst je basilicum de hele zomer lang, als je in het voorjaar al hebt voorgezaaid. Oogsten kan tot tegen de herfst.

Tegen de herfst sterft het plantje af, tenzij je deze naar binnen haalt. Meerjarige basilicum kan je de winter doorhelpen. Eenjarige soorten sterven binnen ook af, maar dan pas later. Zorg wel voor een zonnig plekje of gebruik kunstlicht voor het kweken van planten. Je kunt zo nog langer blijven oogsten.

Basilicum gebruiken

Dit van oorsprong Mediterrane kruidje is enorm bekend in Italië. Hier wordt het door allerlei gerechten gedaan, van pizza tot diverse sauzen en soorten soep. Ook in omstreken en inmiddels zelfs wereldwijd wordt basilicum heel divers gebruikt. Je kunt het vers gebruiken maar nog veel beter drogen. Je kunt gedroogde basilicum verpulveren over je gerechten.

De smaak van basilicum is sterk en kruidig. Bovendien is basilicum zeer aromatisch. Gedroogd komt de smaak van basilicum ook goed naar voren. Vaak net zo sterk als bij verse basilicum. In beide gevallen komt het aroma bij gebruik nog net zo goed naar voren.

Basilicum kiemgroenten

Basilicum kan goed als kiemgroente worden opgekweekt. Het hele plantje is eetbaar en dus zijn ook de kiemen dat. Deze zijn gezond en bevatten veel vitaminen en mineralen. Basilicumkers of basilicumkiemen kan je zelfs in de winter kweken, enkel op water en binnenshuis. Gewoon op de keukentafel dus.

Basilicum houdbaarheid

Vers geplukte basilicum kan in de koelkast nog een paar dagen worden bewaard. Om basilicum echt lang te bewaren kan je dit het beste drogen en bewaren in een afgesloten potje. Zo blijft basilicum tot een jaar of zelfs langer houdbaar. Basilicum kan je ook invriezen. In de diepvries blijft basilicum ook tot een jaar of langer houdbaar, en kan er eigenlijk weinig mee gebeuren.

Als je ingevroren basilicum wilt gebruiken kan je dit het beste eerst even in de koelkast laten ontdooien. Zo blijven de smaak en aroma's het beste behouden, al is het op deze manier natuurlijk nooit te vergelijken met verse basilicum.

Basilicum snoeien dieven of toppen

Wanneer kan je basilicum dieven, toppen of snoeien? Doorgaans doe je dit van juni tot november.

Het snoeien van basilicum is niet vereist maar heeft hele grote voordelen. Door steeds takjes af te knippen boven een kruising van blaadjes, groeien er vanuit de bladoksels nieuwe takjes. Zo maak je jouw basilicumplantje eigenlijk alleen maar mooier en voller door steeds wat af te knippen. Doe dit wel op het juiste moment en niet te veel in één keer, anders kan het ook slecht uitpakken. Snoei basilicum steeds na 2-3 kruisingen van blaadjes.

Zoals genoemd is snoeien dus erg handig, als je dit op de juiste manier doet. Eigenlijk is het namelijk meer een soort "toppen" wat je doet en geen snoeien.

Je kunt de top van het plantje er dan uitknippen om te gebruiken of te drogen. Dit is tevens het meest sterke en aromatische deel. Vanuit de (afgeknipte) top ontstaan nieuwe takjes van waaruit basilicum daarna verder zal groeien. Knip je meer in één keer weg, dan kost het basilicum meer moeite om nieuwe groei aan te maken.

Basilicum ziektes en plagen

Welke ziektes en plagen zijn er bij basilicum? Er zijn vrij weinig ziektes en plagen waar basilicum last van krijgt. Wat echter wel kan gebeuren is dat je het plantje te lang droog laat staan of juist te veel water geeft. Je plantje krijgt gele blaadjes, groeit slecht of groeit zelfs helemaal niet meer en lijkt in het ergste geval op sterven na dood. De verzorging van basilicum lijkt eenvoudig, maar het water geven wordt vaak onderschat. Wees daarbij voorzichtig en vergeet het plantje niet.