Basilicum
Ocimum basilicum, Lamiaceae (lipbloemenfamilie)

Basilicum soorten

Basilicum draagt de (Latijnse) wetenschappelijke naam Ocimum basilicum en is een lid van de lipbloemenfamilie, ook wel lamiaceae.

Basilicum is een heerlijk en zeer geliefd kruidje. Er zijn dan ook maar weinig mensen die het niet kennen. Voor zo'n geliefd plantje zijn er ook bijzonder veel verschillende soorten. Het bekendste soort is de gewone, eenjarige basilicum (Ocimum basilicum). Je herkent dit soort aan de bolstaande blaadjes. Dit blad (foto hieronder) is hèt icoon van basilicum maar eigenlijk is er nog veel meer...

Naast gewone basilicum is er ook citroenbasilicum (Ocimum basilicum citriodorum). Dit soort heeft inderdaad een citroenachtig aroma. Verder is er ook nog paarse basilicum. Dat zijn rassen zoals Purple Ball, Red Rubin of Rosie. Deze basilicumsoorten worden geheel paars, paarsblauw of paarsrood gekleurd.

Op de foto hierboven zie je hoe de paarse soorten al direct vanaf het kiemen te onderscheiden zijn. Zelfs de kiemblaadjes zijn al volledig paarsgekleurd. Op de foto hieronder ter vergelijking de zaailingen van een gewoon soort basilicum. Dat is het gewone, eenjarige soort zoals hierboven al eerder werd genoemd.

Er zijn eenjarige en meerjarige soorten basilicum. De meerjarige soorten kunnen verhouten. Beiden kan je zelf thuis kweken. Het verschil is te herkennen aan de steeltjes van de planten. Daarnaast zijn er verschillen in geur zoals bijvoorbeeld bij gewone basilicum en citroenbasilicum, die een citroenachtige geur verspreid.

Éénjarige, grootbladige basilicum heeft een kenmerkende geur. De geur is diep en aromatisch, vaak zeer sterk. Deze plant leeft slechts één jaar en sterft in het najaar weer af. De éénjarige basilicum is te herkennen aan de groene steeltjes die makkelijk knappen (zie foto hierboven). De blaadjes zijn wat groter, gerimpelder, meer ovaal gevormd en felgroen van kleur.

Éénjarige basilicum wordt heel vaak in de Italiaanse keuken gebruikt, meer dan andere soorten basilicum, en staat daar dan ook om bekend. Het Italiaanse restaurant in onze woonplaats gebruikt het éénjarige, grootbladige soort altijd in de gerechten die zij op het menu hebben staan.

Meerjarige basilicum kan je ook als éénjarige kweken. Dan zaai je het plantje ieder jaar opnieuw, maar dit soort is tevens prima te overwinteren op een vorstvrije plaats. Meerjarige basilicum ruikt iets minder sterk. Je kunt meerjarige basilicum herkennen aan de verhoutende steeltjes (zie foto hierboven). Belangrijk om te weten is dat de steeltjes pas later verhouten, in de zomer.

De blaadjes van meerjarige basilicum zijn iets vlakker, minder fel gekleurd en hebben een iets scherper puntje. In India is meerjarige basilicum een heilige plant. Er zijn zelfs soorten van die bekend staan als "heilige basilicum" (holy basil).

Citroenbasilicum lijkt een beetje op meerjarige basilicum als je naar het blad kijkt. De geur kan niet missen, dit soort ruikt namelijk ook ècht een beetje citroenachtig. De sterke geur van éénjarige basilicum zit wat meer op de achtergrond maar is nog steeds aanwezig. Op de foto hieronder het blad van citroenbasilicum.

Paarse basilicum soorten zijn vaak iets minder aromatisch dan gewone basilicum. Daarentegen compenseert het schitterende uiterlijk van de plant dat. De paarse basilicumblaadjes zijn een prachtige decoratie voor diverse gerechten. Ook citroenbasilicum heeft doorgaans een minder sterk "basilicum"-aroma, maar iets meer citroen aroma.

Basilicum zaaien of planten

Wanneer kan je basilicum zaaien?
Basilicum zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan direct buiten van mei tot juli. Basilicum zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan onder glas van maart tot mei.
Wanneer kan je basilicum planten?
Basilicum planten of uitplanten op de bestemde plek kan in de kweekkas van mei tot juni. Basilicum planten of uitplanten op de bestemde plek kan buiten van mei tot augustus.

Je kunt basilicum zaaien op twee manieren. De eerste manier om één mooi, groot struikje te krijgen. De tweede manier om snel veel te oogsten. In veel (Italiaanse) restaurants wordt het tweede meestal gedaan. Er wordt dan snel, veel jonge en verse basilicum gezaaid en geoogst. De resten gaan direct bij de compost als de basilicum op is.

De eerste methode is meer geschikt voor als je iets langer wilt genieten. Het hele seizoen, de lente èn de zomer, heb je dan van een prachtig struikje basilicum staan. Gedurende die tijd kan je ervan blijven plukken, alleen in mindere mate. Je wilt namelijk dat het struikje niet kaal wordt, zodat het goed verder blijft groeien voor de rest van het jaar, tot ongeveer de herfst.

Basilicum zaaien we op verschillende momenten. Je kunt het zelfs op de vensterbank houden maar in het begin lijkt het traag te groeien. Je kunt basilicum zaaien vanaf het hele vroege voorjaar, ergens rond maart. Dit doen we dan op een vensterbank. Vanaf eind mei kan je basilicum zaaien in de buitenlucht, waarbij je wel warm weer moet hebben.

Basilicum zaaien in potjes

Zoals genoemd kan je basilicum zaaien op twee manieren. Veel zaadjes dicht bij elkaar, of een paar zaadjes en iets uitdunnen voor een mooi struikje. Hieronder de uitleg voor beide manieren. Basilicum zaaien we voor in kweekpotjes, of gewoon direct in een groter potje als je de ruimte hebt. Voorzaaien heeft onze voorkeur, omdat het minder ruimte inneemt vroeg in het jaar (op de vensterbank).

Methode 1: Snel en kort veel oogsten

Deze manier is vooral geschikt voor Italiaanse basilicum soorten. Het standaard soort basilicum gat géén verhoutende takjes maakt. De takjes van deze rassen blijven allemaal groen en zacht.

Strooi simpelweg een tiental basilicum zaadjes in een potje. Dit kan een kweekpotje zijn op de vensterbank, maar ook een grotere bloempot op de vensterbank. Of natuurlijk buiten als eind mei al is geweest.

Dus: Vul een potje met zaaigrond of fijne aarde. Strooi de zaadjes daar dan weer bovenop. Je hoeft de zaadjes bijna niet af te dekken. Als je de zaadjes afdekt, sprenkel er dan alleen wat fijne zaaigrond overheen.

Geef het vanzelfsprekend nog wat water en wachten maar! Voor een korte, snelle oogst met veel basilicum hoef je niet uit te dunnen. Blijf lekker water geven als de aarde opgedroogd raakt.

Methode 2: Een mooi basilicum struikje

Deze manier is voor alle soorten basilicum geschikt. De basilicum die er het meeste baat bij heeft, is struikbasilicum. Dat zijn rassen met verhoutende takjes. Dus niet de standaard, Italiaanse basilicum.

Voor één mooi basilicum struikje, dat ook iets groter wordt, doe je het volgende. Je vult een kweekpotje met zaaigrond, of een gewone bloempot met fijne aarde. Dit kan op de vensterbank of vanaf eind mei buiten.

Strooi vervolgens 3 zaadjes in het midden van het potje. Druk de zaadjes heel licht in de grond zonder deze af te dekken. Strooi er dus geen zaaigrond overheen. Geef het water en wachten maar!

Komen alle 3 de zaadjes op? Dan heb je verse, kiemkrachtige zaadjes! Maar voor één mooi struikje haal je de andere zaailingen weg. Houd maar één klein kiemplantje over en kweek dit verder op.

Dat ene kiemplantje dat je hebt overgehouden, wordt een groter struikje. Dat heeft even tijd nodig. Blijf water geven als de grond een beetje opgedroogd raakt. Na een tijdje heb je een mooi, vol en groot struikje.

Basilicum zaaien in de vollegrond

Je kunt éénjarige basilicum zaaien in de vollegrond. Meerjarige basilicum houd je liever in een potje, omdat je dit dan kunt overwinteren. Let dus goed op welk soort basilicum je hebt om te zaaien.

Basilicum kan je op dezelfde manieren in de vollegrond zaaien als hierboven genoemd in potjes. Het verschil is alleen dat dit pas kan vanaf half mei. Heel misschien vanaf eind april in een kweekkas.

Wil je basilicum zaaien in de buitenlucht, dan heb je een beetje geluk nodig. Het moet mooi weer zijn. Zonnig en warm dus. Bekijk de bovengenoemde instructies voor potjes en gebruik deze ook in de vollegrond.

Uitdunnen en nazorg

Heb je basilicum gezaaid en komt er meer op dan je nodig hebt? Bijvoorbeeld als je één groot struikje wilt en er komen meerdere plantjes op, kan je uitdunnen. Trek liever niet aan de plantjes maar doe dit:

Je kunt basilicum iets uitdunnen door de zaailingen weg te knippen (als ze iets groter zijn). Dan trek je de worteltjes van andere zaailingen niet per ongeluk stuk. Zijn ze zaalingen nog piepklein, dan kan je ze ook met de hand wegtrekken.

Per vierkante meter kan je ongeveer 25 tot 35 basilicum planten laten groeien in de volle grond. In rijen kan je ongeveer 5 tot 8 basilicum planten per strekkende meter laten groeien in de volle grond.

Basilicum verzorgen

Op een plekje in de volle zon kan je het beste basilicum kweken. Daar schuilt alleen wel het gevaar van uitdroging. Zet basilicum in elk geval een beetje beschut en uit de wind. Let goed op het water geven en kies de juiste grond. Daarnaast is basilicum erg geschikt voor in een potje op een terras of balkon. Het kruid blijft daar klein.

Tot laat in het jaar kan je basilicum blijven oogsten. In de kweekkas blijft het plantje nog langer in leven. Een éénjarige basilicum sterft bij te lage temperaturen langzaam af. Je ziet eerst wat gele blaadjes verschijnen en daarna wordt het plantje steeds meer bruin en dor. Meerjarige basilicum haal je op tijd naar binnen om het vorstvrij te overwinteren.

Éénjarige en meerjarige basilicum

Je kunt zo wel éénjarige als meerjarige basilicum kweken. De meerjarige soorten zullen verhouten en kan je overwinteren. Haal je plantje in dit geval altijd op tijd naar binnen. Éénjarige basilicum sterft in het najaar af. Je hoeft het niet naar binnen te halen en zaait het volgend jaar net zo makkelijk opnieuw.

Basilicum is een meerjarige plant, niet wintergroen en blijft in leven zo lang de temperatuur hoger is dan 10℃.

Basilicum water geven

Basilicum kan heel slecht tegen een natte grond. Tegelijk mag het plantje ook niet langdurig kurkdroog staan. Kijk dagelijks even of het plantje nog water nodig heeft. Zet het potje bij hevige regenval even onder een afdakje of haal het naar binnen. Geef pas water als de grond droog aanvoelt, ook onder het oppervlak.

In de warme en droge zomermaanden is het extra opletten. Aanhoudende droogte is net zo slecht als een drijfnatte grond. Basilicum droogt bovendien in een potje veel sneller uit. En meestal staat basilicum ook in een potje. Let dan dus extra goed op. Basilicum in een potje geef je meestal veel vaker water. Vaker, maar niet meer tegelijk. Een natte grond verstikt het basilicumplantje.

Meestal als je basilicum gele blaadjes krijgt, dan heb je te veel water gegeven. Zorg altijd dat de grond de kans krijgt om goed op te drogen. Ook als je toch per ongeluk te veel water hebt gegeven.

Basilicum grondsoorten

In de vollegrond is basilicum erg kwetsbaar. Ook slakken en kevertjes zijn dol op dit plantje, net als wij. Het beste is daarom om basilicum altijd in een potje te kweken. De vollegrond kan dus heel goed, maar is niet echt aan te raden. In een kweekkas is het echter wel een stuk veiliger in de vollegrond.

Gebruik een goed gedraineerde grond zodat basilicum niet te lang drijfnat blijft. Je kunt daar vermiculiet bij gebruiken. Indien je compost toevoegt, gebruik dan niet te veel grove stukken maar filter dit een beetje. Compost maakt de bodem meer levendig. Gebruik in elk geval geen kurkdroge en zanderige grond. Ook zeker geen harde en natte klei.

pH

Basilicum tolereert bodems waarvan de pH-waarde tussen deze twee waarden in ligt. Links is zuur en rechts is basisch. Lees ook: Wat is pH?

Basilicum bemesten

Je kunt basilicum extra voeding geven. Zeker bij meerjarige basilicum is dat verstandig om te doen, mocht je deze willen overwinteren. De eenjarige soorten hebben meestal niet zo veel nodig. Omdat je basilicum kweekt voor de aromatische blaadjes, kan je beter extra stikstof geven. Dit bevordert de bladgroei. Je plantje wordt groter en voller.

Heeft basilicum voeding nodig? Ja, maar niet erg veel. Geef bij voorkeur een gebalanceerde mestvoeding, of kies voor een voeding met iets meer stikstof. Hiermee bevorder je de aanmaak en groei van het blad dat je wilt oogsten. Een organische meststof in korrelvorm, speciaal voor geurende kruiden, werkt ook bij basilicum erg goed.

Basilicum kweken op verschillende manieren

Basilicum kan het beste in een pot worden gekweekt. Met veel warmte, zonlicht en niet te veel (maar zeker ook niet te weinig) water, kweek je een heerlijk geurend kruidje. Let met name goed op dat de grond niet helemaal opdroogt maar het plantje ook niet verzuipt. Geef steeds kleine beetjes water.

Anijs en kamille zouden het gehalte aan essentiële olieën verhogen in basilicum, waardoor de smaak verbetert. Basilicum zou ook de smaak van tomaten verbeteren. De combinatie basilicum-tomaat of de combinatie basilicum-anijs-kamille kan dus heel goed!

Basilicum
Voor het kweken van basilicum hoef je geen wisselteelt te gebruiken.

Basilicum goede buren
Basilicum kweken kan goed samen met asperge, bleekselderij, knolselderij, paprika, peper, tomaat, kamille, anijs, als je gebruik maakt van combinatieteelt.

Basilicum slechte buren
Basilicum kweken gaat liever niet samen met tijm, wijnruit, als je gebruik maakt van combinatieteelt.

Basilicum bloei en bestuiven

Wanneer bloeit basilicum? Basilicum bloeit doorgaans van juni tot september.

Met een goede verzorging zal basilicum bloeien tijdens de teelt. Zo wel de eenjarige als meerjarige soorten maken vaak in het eerste jaar al bloeistengels. Lange scheuten komen uit de topjes van de plantjes. Basilicum maakt verschillende kleuren bloemetjes, afhankelijk van het soort. Zo zijn er paarsbloeiende, witbloeiende en zit er nog van alles tussenin.

Basilicum is een éénhuizige plant met tweeslachtige bloemen. Zo wel mannelijke als vrouwelijke organen zitten dus in dezelfde bloemetjes. Basilicum is dan ook goed zelfbestuivend. Basilicum wordt bestoven door de wind en andere trillingen, maar ook door kleine insecten zoals zweefvliegjes. Bestuiving is nodig om levensvatbare zaadjes te kunnen vormen.

Basilicum zaadjes oogsten (zaadteelt)

Voor de zaadteelt kan je basilicum als deze uitgebloeid is afknippen. Dat is meestal toch in het najaar wanneer het plantje afsterft. Bij meerjarige basilicum knip je natuurlijk alleen de bloeistengel eruit. Doe dit pas als de zaden goed zijn opgedroogd aan de planten zelf. De bloeistengel moet dor en verdroogd zijn. Wees voorzichtig, want de zaadjes vallen er makkelijk uit.

Na het afknippen van de bloeistengels kan je de zaadjes eventueel nog iets laten nadrogen. Daarna kan je de stengels in een (plastic grip-)zakje stoppen en uitschudden. Meestal gaat dit erg makkelijk. De zaadjes vallen er dan zo uit, direct in het zakje. Deze kan je gebruiken om als kiemgroente op te kweken, of om volgend jaar opnieuw basilicum te zaaien.

Wanneer basilicum oogsten

Wanneer kan je basilicum oogsten? Doorgaans doe je dit van juni tot oktober.

Gedurende de hele groeiperiode kan je blaadjes blijven plukken. Pluk liever niet te vroeg en als het plantje nog erg klein is. Wacht dan tot het een mooi en vol struikje is geworden. Meestal oogst je basilicum de hele zomer lang, als je in het voorjaar al hebt voorgezaaid. Oogsten kan tot tegen de herfst.

Tegen de herfst sterft het plantje af, tenzij je deze naar binnen haalt. Meerjarige basilicum kan je de winter doorhelpen. Eenjarige soorten sterven binnen ook af, maar dan pas later. Zorg wel voor een zonnig plekje of gebruik kunstlicht voor het kweken van planten. Je kunt zo nog langer blijven oogsten.

Basilicum gebruiken

Dit van oorsprong Mediterrane kruidje is enorm bekend in Italië. Hier wordt het door allerlei gerechten gedaan, van pizza tot diverse sauzen en soorten soep. Ook in omstreken en inmiddels zelfs wereldwijd wordt basilicum heel divers gebruikt. Je kunt het vers gebruiken maar nog veel beter drogen. Je kunt gedroogde basilicum verpulveren over je gerechten.

De smaak van basilicum is sterk en kruidig. Bovendien is basilicum zeer aromatisch. Gedroogd komt de smaak van basilicum ook goed naar voren. Vaak net zo sterk als bij verse basilicum. In beide gevallen komt het aroma bij gebruik nog net zo goed naar voren.

Basilicum kiemgroenten

Basilicum kan goed als kiemgroente worden opgekweekt. Het hele plantje is eetbaar en dus zijn ook de kiemen dat. Deze zijn gezond en bevatten veel vitaminen en mineralen. Basilicumkers of basilicumkiemen kan je zelfs in de winter kweken, enkel op water en binnenshuis. Gewoon op de keukentafel dus.

Basilicum houdbaarheid

Vers geplukte basilicum kan in de koelkast nog een paar dagen worden bewaard. Om basilicum echt lang te bewaren kan je dit het beste drogen en bewaren in een afgesloten potje. Zo blijft basilicum tot een jaar of zelfs langer houdbaar. Basilicum kan je ook invriezen. In de diepvries blijft basilicum ook tot een jaar of langer houdbaar, en kan er eigenlijk weinig mee gebeuren.

Als je ingevroren basilicum wilt gebruiken kan je dit het beste eerst even in de koelkast laten ontdooien. Zo blijven de smaak en aroma's het beste behouden, al is het op deze manier natuurlijk nooit te vergelijken met verse basilicum.

Basilicum snoeien dieven of toppen

Wanneer kan je basilicum dieven, toppen of snoeien? Doorgaans doe je dit van juni tot november.

Het snoeien van basilicum is niet vereist maar heeft hele grote voordelen. Door steeds takjes af te knippen boven een kruising van blaadjes, groeien er vanuit de bladoksels nieuwe takjes. Zo maak je jouw basilicumplantje eigenlijk alleen maar mooier en voller door steeds wat af te knippen. Doe dit wel op het juiste moment en niet te veel in één keer, anders kan het ook slecht uitpakken. Snoei basilicum steeds na 2-3 kruisingen van blaadjes.

Zoals genoemd is snoeien dus erg handig, als je dit op de juiste manier doet. Eigenlijk is het namelijk meer een soort "toppen" wat je doet en geen snoeien.

Je kunt de top van het plantje er dan uitknippen om te gebruiken of te drogen. Dit is tevens het meest sterke en aromatische deel. Vanuit de (afgeknipte) top ontstaan nieuwe takjes van waaruit basilicum daarna verder zal groeien. Knip je meer in één keer weg, dan kost het basilicum meer moeite om nieuwe groei aan te maken.

Basilicum ziektes en plagen

Welke ziektes en plagen zijn er bij basilicum? Er zijn vrij weinig ziektes en plagen waar basilicum last van krijgt. Wat echter wel kan gebeuren is dat je het plantje te lang droog laat staan of juist te veel water geeft. Je plantje krijgt gele blaadjes, groeit slecht of groeit zelfs helemaal niet meer en lijkt in het ergste geval op sterven na dood. De verzorging van basilicum lijkt eenvoudig, maar het water geven wordt vaak onderschat. Wees daarbij voorzichtig en vergeet het plantje niet.