Tomaat
Solanum lycopersicum




Alles over tomaat
Soorten
Tomaten zijn vrij makkelijk op te kweken uit zaden, maar eigenlijk zijn de planten meerjarig. Je zou ze binnenshuis kunnen overwinteren. De tomaat is er in veel verschillende soorten, waaronder de cherrytomaat, ook wel kerstomaat genoemd. Een klein tomaatje welke bovendien niet zo veel verzorging nodig heeft als andere soorten. De kerstomaat is makkelijk in een pot te kweken en hierdoor ook uitermate geschikt voor (kleine maar zonnige) balkons en terrasjes. De vleestomaat is één van de grootste tomatensoorten die er zijn, ze worden heel dik en hebben veel vruchtvlees. Vleestomaten hebben vaker last van fasciatie, een verschijnsel waarbij misvormde bloemen en vruchten voorkomen. Hoewel ook andere tomaten daar last van kunnen krijgen is dit bij de vleestomaat erg opvallend. Vleestomaten kan je beter dieven (lees verder voor meer informatie) en hebben absoluut ondersteuning nodig (lees teeltwijzen). Verder zijn er nog pruimtomaten, die niet alleen de grootte maar ook de vorm van een pruim hebben (van waar ook de naam). Tegenwoordig zijn er zelfs heel veel kleuren tomaten, van paars tot oranje of geel, en zelfs groene tomaten. De zebratomaat is een bekende groene tomaat. Ook zijn er ontelbaar veel verschillende combinaties van het bovengenoemde, met verschillende kleuren, vormen en maten en de ene nog wat sappiger en voller dan de andere. Wist je dat de tomaat oorspronkelijk een kruipende plant is? Ja hoor, in de gebieden waar deze vandaan komt kruipt deze gewoon over de grond. De meeste recht groeiende rassen die we hier kweken zijn geselecteerd om recht te groeien. De kruipende tomaat is al lang niet meer wat het ooit was, maar in de warme landen van oorsprong kom je ze nog tegen.
Gevaren
Één van de meestvoorkomende kwalen bij een tomatenplant is het krijgen van neusrot, waarbij de punt van de tomaat begint te rotten en schimmelen. Tomaten die eenmaal zijn aangetast kan je natuurlijk niet meer eten. De meestgemaakte fout die dit veroorzaakt is het geven van te veel of te weinig water, en een onregelmatig patroon in het water geven. Geef dus niet eerst heel veel en vervolgens heel weinig (of andersom) en laat de plant niet in de stromende regen staan! Een andere uitdaging zijn de dieven. Een tomatenplant vraagt wel ècht regelmatig wat onderhoud, want dieven (zijtakken) groeien sneller terug dan dat je ze eraf kunt plukken. Je ziet er altijd een aantal over het hoofd, waardoor het lijkt of ze uit het niets ontstaan. Controleer de plant regelmatig, iedere week, op nieuw aangemaakte dieven in de bladoksels.
Vermeerderen
Tomaten ontkiemen gaat vrij makkelijk bij kamertemperatuur, of liever iets hoger. Boven de 20 graden celcius gaat dit het beste. Je kunt tomaten beter in afzonderlijke potjes voorzaaien, zoals P7 potjes. De plantjes maken vaak al snel een groot en complex wortelstelsel dat je natuurlijk niet wilt stuktrekken bij het verspenen. Tomaten mogen ongeveer rond half mei naar buiten. In de kas uitplanten kan vaak al iets eerder, maar toch blijft het beter om ook dat niet vóór half mei te doen. Gewoon voor de zekerheid, omdat de temperaturen nog wel eens een stuk lager kunnen uitvallen tijdens bepaalde jaren.
Tomatenplanten hebben veel licht nodig tijdens het opkweken in de vensterbank. Een kweeklamp is daarom ook geen overbodige luxe, maar ook weer geen vereiste als je een zonnige vensterbank op het zuiden hebt. Mocht het in huis erg koud zijn dan kan je een warmtemat of verwarmde kweekbak gebruiken om de planten in op te kweken. Dit gaat vaak uitstekend, en een heel stuk beter dan in zo'n koude vensterbank.
Vóór het uitplanten -rond half mei- kan je de planten het beste laten wennen aan de nieuwe omgeving (in de kas of buiten). Zet ze iedere dag een uurtje langer buiten voor enkele weken, tot de plantjes dag en nacht buiten kunnen blijven. Of zet de planten op een beschut maar warm plekje in de tuin om te wennen aan het sterkere zonlicht, dat kan natuurlijk ook heel goed. Doe je dit niet, dan kan de plant door plotselinge temperatuurwisseling in shock raken en een groeistilstand of remming in de groei krijgen. Ook het wennen aan geleidelijk meer zonlicht is in het bijzonder erg belangrijk als je in een minder goed verlichte vensterbank zaailingen hebt opgekweekt.
Tot slot over het vermeerderen van tomatenplanten: Als je dieven (de zijtakken die vanuit de bladoksel groeien) van je tomatenplanten verwijderd, gooi ze niet op de composthoop of bij het GFT afval, maar steek ze in een glas water! De dieven van tomatenplanten stekken heel erg makkelijk. Binnen een korte tijd maken de scheuten een groot wortelstelsel en kan je vanuit de afgeknipte zijtak een hele nieuwe tomatenplant opkweken. Makkelijker vermeerderen gaat bijna niet!
Algemeen
De tomaat is zeker niet de makkelijkste plant om te kweken, want het is geen onderhoudsarme plant. Het blijft ieder jaar wel een leuke uitdaging natuurlijk. De makkelijkst te kweken tomaat is de cherrytomaat, ook wel kerstomaat genoemd. Deze is vaak beter bestand tegen het weer hier en hoef je niet te dieven (het verwijderen van zijscheuten). Vleestomaten en andere soorten zijn iets lastiger. Bij tomaten moet je echt zorgen voor consistentie in de omgeving. Tuurlijk, temperaturen kunnen schommelen, maar houd de bodem het liefst constant licht vochtig en de omgeving zo rond dezelfde temperatuur. Grote wisselingen werken aandoeningen in de hand, tomaten zijn gevoelig voor fasciatie en schimmelziektes zoals neusrot.
Tomatenplanten groeien eigenlijk alleen goed in de volle zon. De plant zelf zal misschien wel groeien, maar altijd iets minder als deze niet zo veel zonlicht krijgt. Maar het belangrijkste van alles is dat de vruchten niet (goed of snel genoeg) kunnen afrijpen als de plant onvoldoende zonlicht krijgt. Dan heb je aan het einde van de jaar een tros tomaten die niet rood wil worden, om maar een voorbeeld te noemen. Dit houd je altijd, want de herfst komt vroeg of laat, maar met voldoende zonlicht kan je vaak net die 2 trossen extra oogsten omdat de tomaten sneller afrijpen.
Je kweekt een tomatenplant het beste in een kweekkas met voldoende ruimte, maar vergis je niet. Ook in de buitenlucht is het kweken van tomaten namelijk heel goed te doen! Houd er rekening mee dat je de planten bij (hevige) regenval even onder een afdakje zet als je ze in de buitenlucht kweekt. Te veel water in de bodem werkt neusrot in de hand. Ook zal je bijna alle tomatenplanten moeten opbinden langs een stevige (bamboe)stok of draad naar het dak van de kas. Je wil natuurlijk niet dat de planten afbreken als je er tegenaan loopt, als het waait, of als de tomaten die aan een tak hangen te zwaar worden. En dit laatste brengt mij bij het volgende:
Tomatenplanten maken in iedere bladoksel ook zijscheuten. Deze noemen we "dieven" en zijn goed te zien op de foto hierboven. Dieven is bij alle tomaten belangrijk, met uitzondering van kerstomaten. Niet verplicht, maar eigenlijk toch wel een beetje noodzakelijk. Tomatenplanten maken veel zijscheuten, in iedere bladoksel komt weer een nieuwe zijtak te zitten. Deze zijtakken breken makkelijker af omdat deze niet verticaal omhoog groeien maar zijlinks, waardoor het gewicht vol op de tak komt te zitten. Bovendien kan je één rechte hoofdstam makkelijk langs een stok of draad leiden, maar al die kleine zijtakken niet. Ze zijn dus kwetsbaar en kosten de plant alleen maar energie, die de plant beter kan gebruiken voor het maken van tomaten die wel blijven zitten.
Dan nog de bestuiving, want tomatenplanten zal je met de hand moeten bestuiven. Gelukkig hoef je niet langs ieder bloemetje te gaan, maar het is wel iets om rekening mee te houden. De meeste rassen tomaten maken gesloten bloemen, wat betekend dat er geen insecten bij kunnen komen. In het wild worden de planten bestoven door de wind, waardoor stuifmeel binnen in de bloem, intern zeg maar, wordt overgebracht. Zonder wind (in een kweekkas) en zonder dat insecten erbij kunnen, wordt de bestuiving erg lastig. Tik daarom een aantal keer stevig (maar wel voorzichtig) tegen de stam van de plant. Zo veroorzaak je trillingen waardoor de plant zichzelf bestuift. Je kan de plant ook zachtjes heen en weer schudden, uiteraard ook voorzichtig.
Tomatenplanten, zeker de grotere soorten zoals vleestomaten, krijgen vaak last van fasciatie. Een verschijnsel waarbij vergroeiingen en misvormingen van bloemen, takken en vruchten ontstaan. Niets om je zorgen over te maken, het levert leuke resultaten op. Soms krijg je hele grote tomaten die met elkaar vergroeid zijn, meestal vanuit evengoed vergroeide bloemen die je al snel kunt herkennen, waardoor je een soort "tweeling" tomaat krijgt. Je kan ze het beste toch verwijderen, want dit soort vergroeide vruchten lopen een verhoogd risico op schimmels. Dat is zonde, want ze kosten de plant veel energie die beter gebruikt kan worden voor de vruchten die wel goed blijven.
Hier heb ik nog een voorbeeld van fasciatie bij de bloemen van tomatenplanten (zie de foto hieronder). Als je dit ziet bij de bloemen van je tomatenplant dan krijg je bijna altijd een vrucht met fasciatie zoals vergroeiing met elkaar. De bloem op de foto zijn eigenlijk twee bloemen die helemaal met elkaar vergroeid zijn geraakt. De plant in kwestie was een vleestomaat, bij de gewone tomaten komt dit een stuk minder voor (maar nog steeds wel af en toe).
Bodem
Tomaten kunnen goed in een pot of kuip worden gekweekt. Grotere tomatensoorten hebben uiteraard een grotere pot nodig, maar kerstomaten zijn uitstekend voor op kleine balkons en terrassen. Grotere tomatensoorten staan liever in een cementkuip. Zorg voor een goed doorlaatbare bodem met een luchtige structuur, veel humus en licht vochthoudend. De wortels kunnen zich in een luchtigere bodem beter ontwikkelen en hierdoor groeit de plant bovengronds ook beter. In principe kan je tomaten op iedere grondsoort kweken, maar houd er rekening mee dat kleigrond bij uitstek niet geschikt is tijdens een vochtige zomer. De grote hoeveelheid water die in de bodem blijft zitten werkt neusrot in de hand. Zandgrond droogt erg snel uit. Hoewel tomaten de droogte best goed kunnen hebben, droogt zandgrond vaak wel heel snel uit als de zon er even op staat. Let dan ook zeker goed in potten, en al helemaal in potten met zandgrond.
Bemesting
Tomaten hebben regelmatig extra voeding nodig. Met name en organische meststof voor moes- en kruidentuin doet het erg goed. Geef tomaten tijdens de aanmaak en groei van de vruchten zeker wat extra kalium door middel van een kaliumrijke mestvoeding, zoals vinassekali. Dat zorgt voor een verbeterde weerstand en hiermee voorkom je dus veel schimmels en infecties, waaronder neusrot. De extra kalium in combinatie met een goede waterhuishouding zijn hiervoor extra belangrijk.
Snoeien
Een tomaat snoeien is niet ècht nodig, een tomaat dieven bijna altijd wel. Dieven is het verwijderen van zijscheuten die ontstaan vanuit de bladoksel. Deze beginnen vaak met een onschuldig extra blaadje, maar dit groeit al snel uit tot een hele nieuwe zijtak met nieuwe trossen tomaten. Dat is leuk, maar de plant kan in ons klimaat dat al tamelijk kort is, niet alle vruchten voorzien. Daarnaast breken zijtakken sneller af door wind of door er per ongeluk tegenaan te stoten. Het verwijderen hiervan laat de plant zich focussen op enkel de hoofdstengel en de trossen die hieraan groeien. De opbrengst is vaak iets minder maar de tomaten zijn van betere kwaliteit en worden vaak iets groter. Cherry-tomaten (kerstomaten) hoef je bijna nooit te dieven. Deze plantjes zijn bestand tegen extremer weer, worden wat lager en meer bossig, en zijn hierdoor minder vatbaar voor sterke wind. Zoals het gezegde gaat: hoge bomen vangen veel wind, hoge tomatenplanten breken eerder af. De kerstomaat blijft vaak maar een klein struikje. Andere tomatensoorten kan je zeker het beste dieven. Met name vleestomaten en andere (matig)grote tomatensoorten, waarvan de zware vruchten ook kunnen zorgen voor het afbreken van stengels. Verwijder de zijscheuten direct zodra je deze ziet, en laat er ook niet één zitten. Binnen een zeer korte tijd kan de zijscheut uitgroeien tot een gigantische stengel die je niet meer kan onderscheiden van de hoofdstam. Dieven zorgt tevens dat je de plant makkelijk kunt opbinden en dat deze smal blijft bij beperkte ruimte. Op de bovenstaande foto zie je hoe zo'n dief makkelijk uitgroeit tot een dikke stengel. Je kunt deze na enige tijd nog maar moeilijk onderscheiden van de hoofdstam van de tomatenplant. De extra stengel is niet makkelijk op te binden omdat deze een andere kant uit groeit. De energie van de plant wordt nu tevens verdeeld over meerdere stengels, en gaat niet meer naar één hoofdstam met vruchten. De stengel wordt heel vaak topzwaar en breekt dan af. Nu vraag je je misschien af: Waarom geeft de natuur de plant dan zijscheuten? Ik denk dat dit vooral te maken heeft met de oorsprong van de tomatenplant. Oorspronkelijk is de plant namelijk een kruiper en hoeft deze zich helemaal niet druk te maken om het breken van de stengels. Mensen hebben de tomaat echter gecultiveerd tot een recht opgaande plant.
Oogsten
Van tomaten oogst je de vruchten. Als je het goed doet heb je daar heel veel van, want een tomaat is een dankbare plant die erg productief is. Een tomaat is perfect eetrijp wanneer je deze vastpakt, zachtjes draait en de vrucht laat direct en zonder moeite los. Doet de vrucht dat niet dan kun je deze beter nog even laten hangen zodat deze goed kan rijpen. Je kunt de vrucht natuurlijk wel gewoon oogsten, maar oogst deze vooral wanneer de tomaat dieprood is en zeker niet oranje of oranjegeel. Je kunt als je een hele rijpe tros hebt de hele tros afknippen. Tomaten blijven wel een tijdje goed op de fruitschaal, afhankelijk van het weer. Na het oogsten blijft de plant vaak gewoon verder bloeien en komen er zelfs een aantal nieuwe trossen bloemen aan. Vergeet dus vooral niet om de plant te blijven bestuiven, óók na de eerste oogst tomaten. Dan kan je meer oogsten van één plant. Vooral de kleinere soorten produceren zeer veel tomaten.

Gebruiken
Tomaten zijn veelzijdig te gebruiken in verschillende recepten. Doe ze rauw door de salade, op de hamburger met ijsbergsla of bak ze mee op het ei in de pan. Je kunt tomaten zelfs in de zon, of als alternatief in de oven, laten drogen en inmaken. Je hebt dan heerlijke (zon)gedroogde tomaatjes. Zelf (zon)gedroogde tomaatjes maken? Lees dan ook eens hoe je (zon)gedroogde tomaten maakt en probeer het zelf! Tomaten zijn ook uiterst geschikt om tomatenpuree van te maken of tomatensaus voor over de pizzabodem. Kortom, tomaten zijn heel breed te gebruiken!
Conserveren
Tomaat blijft buiten de koeling ongeveer een week goed. In de koeling blijven tomaten maximaal 2 weken goed. Je kunt tomaten invriezen als je ze alleen nog voor soep of puree wilt gebruiken. Dan blijven ze nog een jaar goed. Wanneer tomaten lelijke plekken krijgen zijn ze niet meer lekker.
Gezondheid
Hoe gezond is een tomaat? Welke gezondheidsvoordelen zijn er? Nou, daar kan je een hele waslijst van schrijven! Tomaten zijn goed voor de ogen, voor de darmflora, voor het hart- en vaatstelsel, zijn helden voor het immuunsysteem en helpen zo veel verschillende ziektes en aandoeningen voorkomen. Zo zitten er in tomaten ook erg veel vitamines, zoals vitamine A, B1, B3, B6, E, K en veel vitamine C. Een tomaat bevat daarnaast relatief veel koper, maar ook kalium, fosfor, magnesium, calcium, natrium, zink en jodium zijn aanwezig.
Teeltwijze
Tomaat is een vruchtgewas. De ideale voorteelt is een bladgewas en de ideale nateelt is een wortelgewas of aardappelsoort, volgens de principes van wisselteelt. Alle tomaten, behalve kerstomaten, moet je opbinden langs een stok of draad ter ondersteuning. Zo valt de plant niet om en breekt deze niet af. Je kunt tomaten op veel verschillende manieren kweken zoals rechtop langs een stok of draad, in een pot of kuip en zelfs ondersteboven, opgehangen in een omgekeerde plantenpot.
Tomaat kan goed worden gecombineerd met (goede buren): Asperge
Tomaat kan slecht worden gecombineerd met (slechte buren): Erwten
Deel deze pagina
Win een kweekkas!
Schrijf je in en maak iedere maand kans op één van de twee kweekkasjes!

Binnen zaaien in mei
Buiten zaaien in mei

Teff
Eragrostis tef




Teff staat het beste op een zonnige plaats, want de plant komt oorspronkelijk uit landen als Ethiopië en Eritrea. Teff planten kunnen aardig hoog worden, tot wel anderhalve meter, maar blijven vrij dun. Dat betekend dat deze planten heel snel omvallen, maar dat is niet erg. Het gras kan op deze manier toch heel goed verder groeien. Teff heeft wel iets meer warmte nodig dan de andere grassen die voor de granen worden gekweekt, zoals tarwe of rogge die je ook in de winter kunt kweken. Teff kan gaan bloeien vanaf een dag met ten minste 12 uur zonlicht. Als de planten zijn uitgebloeid is het tijd om de korrels te laten vormen.
In kas planten in mei
Buiten planten in mei
Oogsten in mei
Snoeien in mei
Nieuw toegevoegde planten

Teff
Eragrostis tef




Teff staat het beste op een zonnige plaats, want de plant komt oorspronkelijk uit landen als Ethiopië en Eritrea. Teff planten kunnen aardig hoog worden, tot wel anderhalve meter, maar blijven vrij dun. Dat betekend dat deze planten heel snel omvallen, maar dat is niet erg. Het gras kan op deze manier toch heel goed verder groeien. Teff heeft wel iets meer warmte nodig dan de andere grassen die voor de granen worden gekweekt, zoals tarwe of rogge die je ook in de winter kunt kweken. Teff kan gaan bloeien vanaf een dag met ten minste 12 uur zonlicht. Als de planten zijn uitgebloeid is het tijd om de korrels te laten vormen.