Tomaat
Solanum lycopersicum, Solanaceae (nachtschadefamilie)

Tomaat soorten

Tomaat draagt de (Latijnse) wetenschappelijke naam Solanum lycopersicum en is een lid van de nachtschadefamilie, ook wel solanaceae.

Met ontelbaar veel tomatensoorten is dit een plant die niet mag ontbreken. Zelf kweken we deze elk jaar opnieuw vanaf zaden. Elk jaar weer andere soorten. Voor iedereen is er een passend soort tomaat om te kweken. Groot, klein, ovaal, rond, rood en zelfs geel or oranje en donker/bruin van kleur. Dit zijn de meest bekende soorten:

De kerstomaat, ook wel cherrytomaat, is een klein tomaatje dat in trosjes groeit. De planten kunnen in de vollegrond overigens wel erg groot worden maar zijn prima in potten te houden. Kerstomaten of cherrytomaten zijn vooral erg lekker zoet, ideaal om van te snoepen.

Voor wie graag op het balkon of terras tomatenplantjes heeft staan is er de balkontomaat, ook wel struiktomaat of laagblijvende kerstomaat. Een klein bossig plantje dat het erg goed doet in potten en bakken met minder ruimte. Een hele goede keuze voor kleine buitenruimtes en overigens ook gewoon een soort kerstomaat.

De pruimtomaat wordt al iets groter en heeft een ovale eivorm, of de vorm van een pruim want daar komt de naam vandaan. De pruimtomaat, ook wel Romatomaat of Roma genoemd, is heerlijk sappig en vlezig van structuur. Dit soort wordt meestal gebruikt om tomatenpuree of -saus mee te maken.

De saladetomaat is een middelgrote tomaat. Dit is het meest voorkomende tomatensoort dat ook vaak in winkels ligt. Een vrij ronde, gladde tomaat die meestal de grootte van een mandarijn heeft. Dit soort wordt gebruikt voor allerlei toepassingen maar vind je het meest in salades, op broodjes gezond of op een hamburger.

De vleestomaat is een forse, vlezige tomaat met grote ribbels rondom. Vleestomaten zijn de grootste tomaten die je kunt kweken. Ze zijn vaak erg sappig en hebben veel vruchtvlees. Je kunt vleestomaten zeer divers gebruiken maar ze worden meestal verwerkt in warme gerechten.

Verder zijn er tomaten in verschillende kleuren. De meeste tomaten met afwijkende kleuren zijn wat kleiner maar dit is niet altijd het geval. Zo is er bijvoorbeeld de Black Cherry, een donkergekleurde, roodbruine kerstomaat. Ook is er de Gourmandise, een gele of oranjegele struiktomaat. Yellow Pearshaped is een peervormige kerstomaat en zo zijn er nog veel meer.

Wist je dat tomaten oorspronkelijk kruipende planten zijn? We zijn tomaten rechtop gaan kweken omdat dit efficiënter is in de professionele teelt. Een hogere opbrengst op minder vierkante meters. Oude rassen kunnen nog steeds kruipen. Tegenwoordig worden tomatenplanten zelfs op z'n kop gekweekt, waarover ik verderop meer vertel.

Een vroegere wetenschappelijke naam van de tomaat was Lycopersicon. Later zijn deze soorten Solanum gaan heten.

Andere familieleden van de tomaat

Ook familie van de nachtschade, dus de tomaat, is de pepino (Solanum muricatum). De pepino wordt ook wel meloenpeer genoemd. De smaak ligt dan ook ergens tussen meloen en peer in. Je kunt er ook een tomaatachtig aroma in herkennen, maar dit is eigenlijk niet zo aanwezig. Lang niet iedereen kent de pepino maar ook deze is goed zelf te kweken.

De tamarillo, ook wel boomtomaat (Solanum betaceum) komt ook uit deze familie. De naam boomtomaat is heel toepasselijk. Het is een soort boompje of kleine struik. Er groeien vruchten aan die qua kleur veel lijken op tomaten. Ook de smaak lijkt sterk op tomaat, maar is tevens een beetje kruidig en licht zoet/zuur te noemen. Heel bijzonder!

Tomaat zaaien of planten

Wanneer kan je tomaat zaaien?
Tomaat zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan onder glas van februari tot mei.
Wanneer kan je tomaat planten?
Tomaat planten of uitplanten op de bestemde plek kan in de kweekkas van mei tot juni. Tomaat planten of uitplanten op de bestemde plek kan buiten van mei tot juni.

Tomaten zaaien is relatief makkelijk. De verzorging is een uitdaging. Bij grote tomatensoorten begin je liever zo vroeg mogelijk. De grote tomaten Kerstomaatjes, struiktomnaatjes of balkontomaatjes kan je ook later nog zaaien. Dit zijn kleine soorten die erg snel groeien. De kleine tomaatjes zijn veel sneller rijp.

Zo kan je vleestomaten beter al in februari of maart zaaien. Kerstomaatjes kan je zelfs nog zaaien tot en met mei. Tomaten zaaien we vrijwel altijd binnenshuis voor, gewoon op de vensterbank. Meestal in een mini kweekkasje zodat ze goed warm staan en vocht minder snel verdampt.

Zorg ook dat je genoeg ruimte hebt als je vroeg begint met zaaien. Pas vanaf eind mei mag je tomatenplanten buiten zetten. In de kweekkas kan dit al begin mei. Tot die tijd moeten je tomatenplanten op de vensterbank genoeg ruimte hebben. Je kunt ze eventueel overzetten in grotere potjes als ze nog niet naar buiten kunnen.

Tomaten zaaien in potjes

Zelf zaaien we tomaten altijd in kweekpotjes van P7-formaat (7x7cm) of P9-formaat (9x9cm). We zaaien meerdere tomaat zaden in ieder potje. Zo weet je zeker dat in elk potje een plantje komt. Bij gewone tomaten zaaien we minimaal 3 zaden, maar bij F1-hybriden hoef je maar 1 zaadje in ieder potje te doen. F1-hybriden zijn sterke, productieve rassen die bijna altijd goed kiemen.

Diep hoef je niet te zaaien. Een halve centimeter moet voldoende zijn. Zet de potjes in een mini kweekkasje op de vensterbank en geef de eerste keer goed water. Herhaal het water geven als de zaaigrond in de potjes opgedroogd lijkt.

Tomaten zaaien we altijd in potjes en de potjes doen we in een mini kweekkasje. Wij gebruiken daar een verwarmde kweekbak voor. Vereist is dat niet, maar de extra warmte laat je zaden veel sneller kiemen! Dat helpt zeker ook bij pepers en paprika's, of eigenlijk alle warmteminnende planten. Je kunt natuurlijk ook een onverwarmd mini kweekkasje gebruiken. Zet deze op een warme en zonnige vensterbank.

Houdt altijd de temperatuur in de gaten. Zet je een verwarmde kweekbak óók nog op de vensterbank in de zon, dan wordt het makkelijk meer dan 50°c in de bak. Dat is natuurlijk veel te heet! Ook in een onverwarmd mini kweekkasje in de zon, kan de temperatuur flink oplopen. In dit geval haal je de kap eraf. Bij een verwarmde kweekbak trek je de stekker er ook even uit.

Je kunt bij een verwarmde kweekbak overigens ook een dimmer gebruiken om de temperatuur te regelen. In een onverwarmd kweekkasje haal je gewoon de kap er even af.

Als er meerdere plantjes opkomen, verwijder je er wat. Houd steeds één plantje per kweekpotje over. Zelf kiezen we altijd het mooiste, grootste plantje. Vaak die als eerste is opgekomen. Dit blijken meestal de sterkste plantjes te zijn. Alle latere kiemers en kleinere plantjes, groeien gewoon minder goed. Dat kan je ook later merken.

Tomaten zaaien we dus in relatief kleine potjes. Als je tomatenplantjes erg lang op de vensterbank moeten blijven, moet je ze soms iets groter zetten. Ze groeien gewoon door en het kweekpotje wordt te klein. Vaak merk je dan dat als je ziet hoe de onderste blaadjes bruin worden. De onderste, oudste blaadjes verdorren, worden uiteindelijk zelfs helemaal geel en vallen af:

Als we al vroeg tomaten zaaien en we zien dit (foto hierboven), dan zetten we de plantjes per direct groter. Het liefst wil je dit voor zijn. Het is overigens geen ramp hoor, na het verplanten groeit je plantje moeiteloos verder. Het is echt een gebrek aan ruimte in dit geval. Je plant kiest dan om de oudere blaadjes te laten gaan. En eigenlijk is dat iets heel goeds:

Bij het uitplanten kan je de onderste blaadjes verwijderen en zet je het tomatenplantje dieper in de grond. Dus, de kale stam verdwijnt deels ook onder de grond.

Je zou dan bijvoorbeeld rozenpotten (hoge kweekpotten) kunnen gebruiken van 12x12x20cm, tot de tomatenplanten naar buiten of in de kas kunnen. Als je de tomatenplantjes erg lang in een te klein potje laat staan, blijft alleen het groeipuntje over. De rest sterft af. Het kost je tomatenplant dan moeite om er weer bovenop te komen na het uitplanten, maar het kan wel.

Tomaten zaaien we nooit met z'n allen in één grote zaaibak. Het lijkt lekker makkelijk, alles in één bak en daarna de kiemplantjes in een eigen potje stoppen. Alleen de worteltjes raken met elkaar verstrikt. Je krijgt de jonge plantjes dan heel moeilijk uit elkaar als je ze eenmaal wilt verspenen of wilt uitplanten. Altijd in afzonderlijke potjes zaaien zodat je elk plantje z'n eigen ruimte heeft om te wortelen.

Tomaten planten (eerst afharden)

Let goed op als het dan eindelijk zo ver is rond half mei. Voor je tomaten op hun definitieve plekje zet moet je ze eerst goed afharden. Je laat ze rustig wennen aan het nieuwe plekje. Zet ze niet direct in de volle zon want dan krijgen ze last van zonnebrand op de blaadjes. Het blad verdroogt en sterft daardoor af.

Graaf na het afharden een gat waar het kluitje in past. Door in het kweekpotje te drukken maak je het kluitje los van het potje. Zo krijg je het er makkelijker uit. Zet het kluitje in het gat en strooi er weer aarde overheen en omheen. Druk dit goed aan en geef eenmaal een beetje water. Daarna is je tomatenplantje er helemaal klaar voor!

Zoals eerder al genoemd, kan je de onderste blaadjes vóór het uitplanten weghalen. Ook als deze nog gewoon groen zijn. Het kale deel van de stam zet je dan ook in het plantgat en graaf je in. Je zet de tomatenplant dus dieper in het plantgat. Ook aan de kale stam onder de grond zullen dan wortels groeien. Dit zorgt voor nog sterkere tomatenplanten die meer voeding opnemen, met mogelijk grotere tomaten of een grotere oogst in het algemeen.

Tomatenplanten stekken

Je kunt een bestaande tomatenplant heel makkelijk stekken. Heb je een dief over het hoofd gezien en is die wat groter geworden? Breek deze gewoon af en steek deze in een pot vochtige aarde, of zet deze een tijdje in water. Zo'n dief maakt razendsnel wortels. Dit kan zelfs werken bij een groot blad van een groot tomatensoort. Tomaten stekken heel makkelijk.

Tomatenplant overwinteren

Een tomatenplant is meerjarig en je kunt deze overwinteren. Dan hoef je volgend jaar niet te zaaien. Wel moet je natuurlijk ruimte hebben voor je tomatenplant in de winter. Dat hoeft niet in de zonnige vensterbank te zijn. Het blad haal je weg (zie ook het kopje over snoeien).

Zo lang je tomatenplant vorstvrij staat gaat dat meestal goed. Je hoeft tijdens de winter maar heel weinig water te geven, maar vergeet je tomatenplant niet.

Per vierkante meter kan je ongeveer 3 tot 5 tomaat planten laten groeien in de volle grond. In rijen kan je ongeveer 2 tot 3 tomaat planten per strekkende meter laten groeien in de volle grond.

Tomaat verzorgen

Tomaten kweken is niet makkelijk als je dat voor 't eerst doet. Met wat zorg en aandacht kom je heel ver. Het is toch altijd een leuke plant om te hebben. Je kunt er een langere tijd veel van blijven oogsten. Geef je tomatenplant in elk geval de juiste bemesting, verwijder dieven en kies een plekje in de volle zon. De zon is niet alleen nodig om te groeien, maar bij minder zon rijpen de tomaten ook langzamer of slechter.

Er zijn verschillende manieren om tomaten te kweken. Dat kan in de vollegrond, maar ook in potten. Je kunt tomaten kweken als potplant op het terras, buiten of in de kweekkas en zelfs op z'n kop hangen. In dit laatste geval krijg je vaak grotere tomaten, als je het juiste ras ervoor hebt.

Tomaten kweken in pot

Sommige soorten zijn meer geschikt voor in een pot dan anderen. Vooral laagblijvende struiktomaatjes en kerstomaten zijn handig voor in pot. Ze blijven klein en zijn ideaal voor op balkons en terrasjes. Een plant in pot geef je wel iets vaker water. Kerstomaten en struiktomaatjes zijn het makkelijkste om te kweken, omdat ze het minste onderhoud nodig hebben.

Kweek je tomaten in potten dan heb je één groot voordeel: je kunt ze verplaatsen. Omdat tomaten slecht tegen veel water kunnen, kan je ze bij een flinke regenbui onder een afdak zetten. Of tijdelijk in de kweekkas natuurlijk. Doe dit ook echt, want te veel water zorgt voor neusrot en andere problemen bij je tomatenplant.

Tomaat in de vollegrond

Als je een tomaat in de vollegrond kweekt kan je dit het beste in een kweekkas doen. Alle tomaten kunnen in de vollegrond, maar buiten -zeker bij een natte zomer- is niet zo handig. Je kunt ze namelijk niet verplaatsen om ze even uit de regen te zetten. In de kweekkas is dan het beste, als je tomaten in de vollegrond zet.

Tomatenplanten in de vollegrond kunnen heel groot worden. Niet alleen is dieven extra hard nodig, omdat ze sneller groeien. Tomatenplanten in de vollegrond worden ook heel hoog, soms tot wel twee of drie meter. Als je tomatenplanten steeds dieft dan groeien ze nog meer de hoogte in.

Toch hebben we wel eens kerstomaatjes in de vollegrond gehad, in kleigrond, maar dat was tijdens een droge en warme zomer. We hadden daar geluk mee. Vooral in het najaar kregen we veel last van neusrot bij de vruchtjes. Buiten kan dus heel goed maar je moet ook wel een heel klein beetje beetje geluk hebben met het weer.

Grote tomatensoorten kunnen bijna alleen maar in de vollegrond of in hele grote potten. Toch kunnen ook kerstomaatjes in de vollegrond, maar ze kunnen dan heel weelderig groeien. Zo wordt een klein kerstomaatje of struiktomaatje opeens toch heel erg groot. Zeker bij meer warmte in een kweekkas.

Tomaat ondersteboven kweken

Soms worden tomatenplanten ondersteboven aan de dakrand of in de kas gehangen. Onder in een pot maak je een gat dat groot genoeg is voor een tomatenplantje. Je doet je tomatenplant dan ondersteboven in de pot, zodat die er aan de onderkant uit komt. De pot met je tomatenplant hang je dan bijvoorbeeld aan een dakrand.

Ik hoor je al denken: Wat is daar überhaupt het nut van? Nou, dat heeft echt een aantal flinke voordelen! Al is het maar dat mensen zo tomaten kweken, op plekken waar weinig ruimte is. Het ziet er ook wel leuk uit, zo'n hangende tomatenplant:

Voordelen van tomaten ondersteboven kweken

Je tomatenplant hoeft minder moeite te doen om vocht omhoog te pompen door de hoofdstengel. Het wordt dus makkelijker voor je plant om de tomaten te vullen met vocht. Je geeft water van boven in de pot en het vocht stroomt door je plant naar beneden toe.

Dat heeft een aantal hele grote voordelen. Omdat vocht makkelijker naar beneden stroomt groeien de tomaten sneller en worden ze groter. Je plant heeft minder last van de zwaartekracht omdat deze het vocht niet omhoog hoeft te pompen. Je hoeft de tomatenplant ook niet meer op te binden langs een draad of stok. Het bindmateriaal hoef je dus niet aan te schaffen.

Dat de tomaten kleiner worden als de zwaartekracht niet meezit, merk je vaak al bij grote tomatensoorten in de vollegrond. Vooral bij vleestomaten worden de onderste tomaten het grootste. Wat bovenaan in de top hangt blijft altijd wat kleiner dan de rest. Het vocht moet verder de hoogte in worden gepompt. Daar is de tomaat oorspronkelijk niet voor gemaakt.

Ondersteboven aan de dakrand, kan er meer lucht tussen je planten en bladeren door waaien. Je voorkomt hiermee ook gelijk schimmels bij je tomatenplant. Je hebt zelfs minder vocht en voedingsstoffen nodig. Je plant neemt deze zo veel makkelijker op. Ook weer omdat de plant ze niet omhoog hoeft te pompen.

Nadelen van tomaten ondersteboven kweken

Het is zeker niet alleen maar leuk en voordelig, om tomaten op z'n kop te kweken in je moestuin. De grond van je tomatenplanten in potten, zeker ondersteboven, droogt sneller uit. De pot hangt in de zon en de bovenkant van de pot is helemaal open. Vocht verdampt direct en ontzettend snel. Je geeft dus vaker water en moet beter op je plant letten.

Door het gat aan de onderkant van de pot, waaruit je tomatenplant groeit, sijpelt ook viezigheid. Water met viezigheid stromen langs je plant als je water geeft of het regent. Geen zorgen, dit is verre van het grootste probleem. Meestal merkt je plant daar weinig van. Toch kan het niet leuk zijn om je plant steeds onder de viezigheid te zien zitten.

Let ook op het tomatenras. Als je een minder geschikt ras kiest, kan je plant het niet fijn vinden om zo te groeien. De meeste struiktomaatjes zijn zeker niet geschikt. Bedenk je ook dat een tomatenplant altijd naar het licht toe wil groeien. Dieven/zijtakken en bladeren groeien nog altijd naar boven toe, ook al hangt je tomatenplant naar beneden.

Het kan ook een behoorlijk gedoe zijn, om je tomatenplant door een gat onderin de pot te krijgen. Vaak moet je dan de zijkant van een pot opensnijden zodat je de plant door de spleet naar beneden kunt leiden. Daarna plak je de spleet weer dicht met iets van duct tape, of je houdt de pot bij elkaar met touw. Het kan best een gedoe zijn.

Als laatste, als je tomatenplant buiten aan de dakrand hangt, valt er natuurlijk veel makkelijker regenwater in. Je tomatenplant kan bij een flinke bui te veel water krijgen. Er groeit geen plant boven de pot die het regenwater tegenhoudt met de bladeren. In de kweekkas heb je natuurlijk geen last van al dat regenwater, dus daar zit je goed.

Tomatenrassen voor ondersteboven kweken

Bedenk je goed dat bepaalde rassen beter geschikt zijn dan anderen, om ondersteboven te kweken. Een balkontomaat struiktomaat is minder flexibel, wordt niet gediefd (zie verderop wat dat is) maar de tomaatjes zijn van zichzelf ook erg klein. Ondersteboven kweken heeft dan weinig voordelen.

Grote vleestomaten daarentegen, worden wel gediefd. Je kunt ze met één hoofdstam recht naar beneden laten groeien. Vleestomaten worden van zichzelf al groot, maar kunnen op deze manier zelfs nog groter worden. Hetzelfde geldt dan ook voor andere grotere tomatensoorten. Deze zijn flexibel en makkelijk om hangend te kweken.

De conclusie is dus dat kleinere tomaatjes minder geschikt zijn dan grotere soorten. Probeer gerust zelf uit wat het beste werkt. Dit zijn m'n eigen ervaringen.

Tomatenplant ondersteunen

Je tomatenplant -met uitzondering van struiktomaatjes en kerstomaatjes- heeft ondersteuning nodig. Ten minste, als je deze rechtop laat groeien. Span een draad naar het dak van de kweekkas, of steek een lange bamboestok in de pot of in de grond. Met een plantenclip maak je de plant vast aan een stok of draad.

Dat opbinden is zeker nodig. Van oorsprong zijn tomaten namelijk kruipende planten, ze kruipen over de grond. Dat neemt veel ruimte in. Je kunt ze dus opbinden om ze rechtop te laten groeien. Je planten moeten dan -door de zwaartekracht- wel meer moeite doen om vocht en voeding naar boven te krijgen, naar de tomaten die er groeien.

Echt een probleem is dat niet hoor. Maar als je merkt dat je tomaten vaak erg klein blijven, je dieft en topt zonder resultaat, kweek je tomaat dan eens ondersteboven!

Verzorgingstips tomatenplant

Zorg verder voor een zo constant mogelijke omgeving. Tomatenplanten kunnen slecht tegen te veel water en schommelingen in de omgeving. De ene keer heel warm en droog, de andere keer heel koud en nat, dat is heel slecht voor je tomatenplant. Geef regelmatig water en zet de plant op een plek met constante temperaturen en genoeg zonlicht.

Verder zal je tomatenplanten bijna altijd moeten dieven. Dat is het verwijderen van alle eventuele zijtakken. De zijtakken ontstaan in de bladoksels. Kleine balkontomaatjes en kerstomaatjes hoef je niet te dieven. Alle andere soorten dief je wel. Alles over dieven lees je bij het kopje over snoeien en dieven.

Tomaat is een meerjarige plant, niet wintergroen en blijft in leven zo lang de temperatuur hoger is dan 14℃.

Tomaat water geven

Hoeveel water heeft een tomatenplant nodig? Zorg voor een constante hoeveelheid water. Een tijd lang weinig water geven en opeens heel veel zorgt voor neusrot. Heel veel water geven in het algemeen zorgt ook voor neusrot. Gewoon een beetje water dus, niet te veel en ook pas als de grond opgedroogd aanvoelt (ook onder het oppervlak).

Het geven van de juiste hoeveelheid water is belangrijk. Voel altijd eerst goed onder de oppervlakte met je vingers. Voelt het droog, geef dan een beetje water. Twee glazen per plant is meer dan genoeg per keer. Tijdens een warme en droge zomer is het handig om iets meer te geven. Zo lang de grond nog vochtig is laat je de plant met rust.

We benadrukken het geven van de juiste hoeveelheid water zo, omdat dit de meest gemaakte fout is bij het verzorgen van tomatenplanten.

Tomaat grondsoorten

Welke grond heeft een tomatenplant nodig? Hoewel tomatenplanten niet veeleisend zijn hebben ze wel een voorkeur. Op stevige grondsoorten zoals klei staan ze heel vaak te nat. Het beste is om de grond aan te vullen met brekerzand, ook als je in potten kweekt met potgrond.

Tomaten kweken in zandgrond is echter af te raden. De grond droogt iets te snel op en zeker als je dit in potten gebruikt. Gewone aarde is prima. Dit is ook een stuk voedzamer en je tomatenplanten hebben absoluut voeding nodig. Daarover meer in het stukje over bemesten.

Een humusrijke bodem is aan te raden voor de teelt van tomaten. Als de grond goed luchtig is kunnen tomaten goed wortelen. Ze worden groter en het maakt tomaten kweken een stuk makkelijker. Grotere tomatenplanten in een pot zetten kan ook, maar gebruik dan een grote pot of kuip.

pH

Tomaat tolereert bodems waarvan de pH-waarde tussen deze twee waarden in ligt. Links is zuur en rechts is basisch. Lees ook: Wat is pH?

Tomaat bemesten

Moet je tomaten bemesten? Tomatenplanten hebben een goede weerstand nodig en moeten goed bestand zijn tegen weersinvloeden. Met name regen is een uitdaging. Om je planten beter weerbaar te maken is het geven van kaliumrijke bemesting sterk aan te raden.

Wees erg terughoudend met het geven van stikstof. Tomatenplanten kunnen van nature -en zeker in een kweekkas- erg weelderig groeien. Stikstof bevordert die weelderige groei maar zorgt vooral voor meer blad en groen. Dit komt ten koste van de opbrengst.

Tomaat kweken op verschillende manieren

Tomatenplanten worden langs stokken of draden opgebonden. Oude rassen kun je laten kruipen. Soms worden tomaten op z'n kop gekweekt, hangend uit de bodem van een pot.

Van de goede buren valt basilicum en worteltjes het meeste op. Vooral tomaten met worteltjes valt erg op, omdat dit eigenlijk niet is wat het lijkt. Deze relatie is namelijk éénrichtingsverkeer. Worteltjes helpen tomaten beter te groeien. Helaas voor de wortel, zal de tomaat de wortel niet helpen. In tegendeel, worteltjes groeien waarschijnlijk slechter door de uitwisseling van stofjes in de bodem.

Leuke bijkomstigheid: Basilicum verhoogt de opbrengst van tomaten ook. Daarnaast kan de combinatie tomaat met peper voorkomen dat de tomaat wordt aangetast door de witte vlieg.

Tomaat
Voor het kweken van tomaat zou je wisselteelt kunnen gebruiken. Tomaat is een vruchtgewas. De ideale voorteelt is een bladgewas en de ideale nateelt is een wortel- of knolgewas of aardappelsoort volgens het wisselteelt schema.

Tomaat goede buren
Tomaat kweken kan goed samen met asperge, bieslook, biet, bosui, bladselderij, bleekselderij, bloemkool, boerenkool, broccoli, knoflook, knolraap, koolrabi, knolselderij, kruisbes, maïs, oost-indische kers, paksoi, pakmkool peterselie, prei, pronkboon, radijs, rammenas, rode kool, romanesco, slaboon, spinazie, spruitjes, stengelui, uien witlof, witte kool, als je gebruik maakt van combinatieteelt.

Tomaat slechte buren
Tomaat kweken gaat liever niet samen met doperwt kapucijners, komkommer, peul venkel, wortel, als je gebruik maakt van combinatieteelt.

Tomaat bloei en bestuiven

Wanneer bloeit tomaat? Tomaat bloeit doorgaans van mei tot september.

Over dit filmpje: Bloemen van tomaten hebben een gesloten kern. Insecten bestuiven tomaten dus niet. Tik voorzichtig tegen de stam of schud de bloemetjes om deze te bestuiven.

Om tomaten te krijgen is een goede bestuiving nodig. Tomaten maken bloemetjes met een gesloten kern. De stampers zitten in een gesloten, gele puntje in het midden van de bloem. Bestuivers komen daar dus niet bij. Een tomatenplant zal dan ook worden bestoven door trillingen. Bijvoorbeeld van de wind of wanneer je er per ongeluk tegenaan loopt.

Tomatenplanten maken bloemetjes met een gesloten kern. Hommels en bijtjes halen dus vrij weinig uit bij tomatenplanten.

Tomatenplanten maken tweehuizige bloemen en zijn dus zelfbestuivend, maar erg handig zijn ze daar niet in. Als we zelf tomaten kweken dan tikken we tijdens de bloei altijd voorzichtig tegen de stam. Dit doen we dagelijks. Deze trillingen zorgen ook dat stuifmeel in de bloemen goed loskomt en wordt overgebracht.

Overigens worden de meeste tomatenplanten wel bestoven, bijvoorbeeld wanneer je water geeft of langs de plant loopt. Voor de zekerheid is met de hand bestuiven toch wel nodig. Herhaal het tikken regelmatig, bij ieder nieuw trosje dat zich vormt in de toppen en uiteinden van jouw tomatenplant.

Vooral grotere tomatensoorten zoals de vleestomaat krijgen snel last van fasciatie. Dat is het vervormen en vergroeien van delen van de plant. Dit komt vooral bij de bloemen en bloemtrossen voor. Soms zie je dan dat er een paar bloemen in elkaar zijn vergroeid. Hieruit ontstaat vaak een zeer grote, misvormde tomaat.

Vergroeide delen met fasciatie, vooral bloemen en vruchten, kan je beter verwijderen. Meestal gaan deze vergroeide delen langs elkaar schuren, raken ze stuk en gaan ze schimmelen. Hoe leuk het ook is zo'n vergroeide vrucht, deze kost de plant veel energie en levert vaak niets op. Je kunt ze beter verwijderen voor de vruchten beginnen te groeien.

Wanneer tomaat oogsten

Wanneer kan je tomaat oogsten? Doorgaans doe je dit van juli tot oktober.

Over dit filmpje: Pluk tomaten als ze hun uiteindelijke kleur hebben gekregen. Goed rijpe tomaten laten heel makkelijk los en kan je bijna van de plant "pakken". Gaat het niet moeiteloos, laat de tomaten dan nog even hangen.

Tomatenplanten maken continu nieuwe trosjes. Ook aan de zijscheuten als je die niet weghaalt (verwijderen is aan te raden). Als je een tomatenplant mooi hebt opgebonden en steeds hebt gediefd, groeien de trosjes steeds een etage hoger en kan je deze makkelijk plukken. Dit gaat net zo lang door tot het te koud en bewolkt wordt. Dan rijpen de tomaten niet meer.

Je kunt een tomatenplant binnen overwinteren als deze in een pot staat. Oranje tomaten (als je een rood ras hebt), kan je binnenshuis nog iets na laten rijpen tot ze volledig rood zijn. Dit kan zo wel aan de plant als geplukt buiten de koeling. Door steeds de oudere en rijpe tomaten onderin te plukken, rijpen de nieuwere tomaten steeds beter en sneller. Geplukte tomaten hebben immers geen voeding, water en energie meer nodig.

Tomaatjes aan trosjes rijpen meestal niet tegelijk. De achterste tomaten aan een tros rijpen eerst. De tomaten aan het uiteinde van een tros rijpen als laatste. Dit is ook zo bij kerstomaatjes. Je kunt kerstomaatjes wel even laten hangen tot ze allemaal rijp zijn, om dan de hele tros te plukken. Wij hebben daar nooit het geduld voor en willen ze direct plukken als ze rijp zijn.

Tomaten zijn perfect rijp als ze heel makkelijk loslaten wanneer je ze een beetje opzij of omhoog duwt. Je plukt de tomaat door deze vast te pakken en eventueel iets te draaien. Het steeltje laat dan los, of de tomaat zelf laat los van het steeltje. Laat in het jaar kan je de laatste tomaten ook nog wel plukken als deze oranje zijn. Ze worden buiten de koeling alsnog snel rood.

Als je dieven van tomatenplanten continu weghaalt, rijpen de tomaten ook stukken sneller. Blijf dus vooral dieven verwijderen, ook als de tomatenplanten al wat ouder zijn.

Tomaat gebruiken

Tomaten zijn veelzijdig te gebruiken in verschillende recepten. Doe ze rauw door de salade, op de hamburger met ijsbergsla of bak ze heel kort mee op een spiegelei in de pan. Doe eens plakjes tomaat op een broodje gezond of maak er tomatenpuree of tomatensaus van. Kortom: tomaatjes zijn heel divers te gebruiken. Dat is geweldig want ze zijn nog gezond ook!

Tomaatjes kunnen goed in een gevulde courgette, bijvoorbeeld volgens een Mexicaans recept. Er zijn tal van recepten te vinden met tomaat. Voor elk recept gebruik je bij voorkeur weer andere soorten tomaten. Elk soort tomaat is beter geschikt voor een ander recept. Zo kan je voor elk recept weer andere tomatensoorten in de moestuin zetten.

Zo worden vleestomaten en andere grote soorten, vaak rauw in plakjes op broodjes gezond gegeten (of op een hamburger). Kleinere tomaten drogen we vaak en kerstomaatjes eten we meestal rauw.

Tomaten van 200 gram zijn zeker geen uitzondering. Dit waren niet eens echte vleestomaten, maar een soort kruising. Vleestomaten worden vaak nog groter en ook zwaarder. Bij vleestomaten zijn ook de ribbels overduidelijk zichtbaar. Gemiddeld wegen de middelgrote tot grote tomaten zo'n 120 tot 150 gram. De onderste/eerste tomaten aan een tomatenplant zijn meestal het grootste en zwaarste.

Over de smaak zegt die grootte trouwens niets. Dat zal je toch echt zelf per soort moeten ondervinden. De smaak kan waanzinnig veel verschillen per soort. Zelf vind ik kerstomaatjes lekker om zo te eten. Grote vleestomaten daar maken we soep van. Pruimtomaten drogen we in de zon. Andere grote tomaten zijn geweldig om saus van te maken, bijvoorbeeld voor op een pizzabodem.

Qua smaak winnen de grote tomaten het niet altijd maar dat is persoonlijk. Kerstomaatjes vinden we zelf erg lekker want deze zijn meestal lekker zoet. Pruimtomaatjes zijn in landen als Italië heel bekend. Daar maken ze er zongedroogde tomaten van. Daarom ontbreken pruimtomaten bij ons eigenlijk ook nooit. Zongedroogde tomaat is natuurlijk ontzettend lekker!

Vleestomaten kunnen goed gebruikt worden voor tomatensoep. Daar heb je vaak veel tomaten voor nodig en zo heeft elk tomatensoort weer een eigen, ideale toepassing. Elk soort is weer beter geschikt voor iets anders in de keuken.

Zongedroogde tomaat maken

Tomaten kan je drogen in de zon. Dit doen ze in Italië. In principe kan je dit met alle tomaten doen, als je ze maar klein genoeg snijdt. Echter worden hiervoor in Italië meestal pruimtomaten gebruikt. Je kunt tomaten in de zon, of als alternatief in de oven, laten drogen met kruiden zoals basilicum en eventueel inmaken. Je hebt dan heerlijke (zon)gedroogde tomaatjes.

Zongedroogd is natuurlijk altijd lekkerder. Zelf (zon)gedroogde tomaatjes maken? Lees dan ook eens hoe je (zon)gedroogde tomaten maakt en probeer het zelf!

Maak je eigen tomatensaus

Een andere manier om tomaten te verwerken is tomatensaus maken. We maakten zelf echte Italiaanse bolognese-saus, voor op een pizzabodem. De pizzabodem maakten we van zelf gekweekte tarwe. Een overheerlijke en zeer geslaagde pizza. Voor de tomatensaus hebben we diverse soorten tomaten gebruikt. Grote vleestomaten en kleinere tomaatjes dus.

Van een paar tomatenplanten met grote tomaten, kan je al snel kilo's tomaten oogsten. Als je niet weet wat je met al die tomaten kunt, kan je daar natuurlijk tomatensaus van maken. De tomatensaus is dan weer heel goed in te vriezen voor later.

Tomaat houdbaarheid

Tomaat blijft buiten de koeling ongeveer een week goed. In de koeling blijven tomaten zo'n 2 weken goed. Vers geplukte tomaatjes uit je eigen moestuin, die blijven vaak nog langer houdbaar. Zo wel buiten als in de koeling. Je kunt tomaten invriezen als je ze alleen nog voor soep, saus of puree wilt gebruiken. Dan blijven ze nog een jaar goed.

Rauw zijn ingevroren tomaten niet meer zo lekker. Je kunt ze het beste direct uit de vriezer gebruiken in de keuken. Liever dus niet eerst ontdooien, dan worden de tomaten niet lekker.

Wanneer tomaten lelijke plekken krijgen zijn ze niet meer goed om te eten. Je kunt ze dan het beste in de GFT-bak doen en niet op de composthoop. Zongedroogde tomaatjes blijven veel langer goed, ook buiten de koeling als je ze hebt ingemaakt. Zongedroogde tomaatjes die niet zijn ingemaakt, bewaar je liever ook niet te lang.

Heb je zelfgemaakte tomatensaus dan kan je dat ook invriezen. Tomatensaus blijft zo nog ongeveer een jaar goed. Je kunt het uit de vriezer halen en rustig laten ontdooien als je er iets mee gaat doen.

Tomaat snoeien dieven of toppen

Wanneer kan je tomaat dieven, toppen of snoeien? Doorgaans doe je dit van april tot september en in november.

Over dit filmpje: Verwijder dieven bij de tomatenplant, tenzij je een laagblijvende (struik)tomaat hebt. Let op, dieven kunnen ook vanuit het blad groeien. Verwijder de top van je tomatenplant als deze te hoog wordt, of na vijf tot acht trosjes.

Snoeien doen we niet echt, behalve als we de tomatenplant willen overwinteren (zie hieronder meer). Wel verwijderen we dieven bij alle tomatenplanten. Dat zijn zijscheuten die aan de stam groeien, maar soms ook vanuit het blad van de tomatenplant. Ook kan je een tomatenplant toppen als deze te hoog wordt. Dat is niet vereist maar voorkomt dat je plant te groot wordt. Tomatenplanten kunnen flink hoog worden.

Wil je een tomatenplant overwinteren, dan moet deze in elk geval in een pot staan. Deze kan je namelijk binnen op een vorstvrije plaats zetten, zoals in een garage of schuur. Of natuurlijk gewoon op een vensterbank. Als het blad begint te verwelken zal het na een tijdje kunnen afvallen. Als al het blad van de plant is kan je deze een stuk terugsnoeien. Na de winter loopt je tomatenplant dan weer mooi opnieuw uit.

Terugsnoeien om te overwinteren dat doen we meestal in november. Dit doe je door eventuele zijtakken weg te nemen en de top een stukje in te korten. In de winter heeft je tomatenplant weinig verzorging nodig. Hieronder meer over het toppen en dieven van tomatenplanten.

Tomaten dieven

Het werkwoord "dieven" is het verwijderen van de zijtakken. De zijtakken van een tomatenplant heten ook "dieven". Ze stelen voeding en energie van je plant, verkleinen je oogst en leveren weinig extra's op. Tomaten dieven verwijderen doe je bij alle tomatenplanten, behalve bij kleine en laagblijvende kerstomaatjes of struiktomaatjes. Laagblijvende struiktomaatjes hoef je zelden op te binden, dus dan is dieven niet nodig.

Zelf verwijderen we tomaten dieven altijd met de hand. Dat lijkt mij ook de makkelijkste manier. Je kunt tomaten dieven opzij duwen of afbreken zonder moeite te doen. Ze vallen in principe zo van de plant als je ze omver drukt met een vinger. Zo zien de dieven van tomatenplanten er vaak uit (foto hieronder). Meestal groeien dieven vanuit de bladoksel, het knooppunt waar de bladsteel en de hoofdstam samenkomen.

Soms kunnen dieven ook vanuit het blad zelf ontstaan. Er groeien dan scheuten vanuit de bladoksel, maar bij sommige bladeren ook vanuit de bladsteel zelf. Sommige rassen zijn daar gevoeliger voor dan anderen. Vooral grote soorten tomaten zoals vleestomaten krijgen dat vaak. Deze soorten zijn dan ook iets moeilijker in toom te houden. Ze kunnen heel weelderig groeien en zelfs woekeren in de kweekkas.

Op de foto hieronder zie je zo'n diefje vanuit de bladsteel ontstaan. Als je dit laat zitten, groeit er vanuit het blad straks een hele nieuwe stengel.

Dieven stelen vocht, voeding en energie van de plant. Als je deze laat zitten, worden het allemaal stevige zijtakken. Soms zelfs dikker dan de hoofdstam. Ze zijn lastig op te binden waardoor ze vaak afbreken. Is het niet omdat je er tegenaan loopt, dan is het wel omdat de tros tomaten te zwaar wordt. Dieven vormen zijn dus erg kwetsbaar. Vaak blijven tomaten die aan dieven groeien ook iets kleiner en vertragen ze het rijpen.

Als je dieven laat zitten, kosten ze zo veel vocht/voeding/energie dat de tomaten aan de hoofdstam kleiner blijven. Bovendien zijn dieven moeilijk op te binden. Als je dieven verwijdert dan houd je één mooie, rechte hoofdstam over en is je tomatenplant makkelijk te onderhouden. Dieven worden in het Engels "suckers" genoemd. Ze zuigen (Engels "suck") veel energie uit de plant, is denk ik het idee.

Het beste is dus om dieven altijd te verwijderen, behalve bij de laagblijvende kerstomaatjes en struiktomaatjes of balkontomaatjes. De soorten die klein en bossig blijven en makkelijk in een potje kunnen groeien op balkons of terrassen. Die hoef je dus niet te dieven. Verder dief je alle grotere tomatensoorten het beste wel gewoon.

Daarnaast, als je een tomatenplant niet dieft of je ziet dieven over het hoofd, dan zien je tomatenplanten er straks zo uit (foto hierboven). Je raakt het overzicht volledig kwijt en ziet niet meer alle tomaten hangen. Dit was overigens een van mijn eerste groepje grote tomatenplanten in de kweekkas.

Omdat ik de dieven ben vergeten, werden deze tomatenplanten ontzettend bossig. Veel blad, waardoor tomaten verstopt tussen het groen slecht groeiden. Ik kreeg hele kleine tomaatjes en ook maar een paar. Voor zo'n grote bos was de oogst ontzettend klein. Verwijder dus alle dieven regelmatig!

Tomaten toppen

Het toppen van tomatenplanten is ook verstandig om te doen. Met name als je tomatenplanten tegen het dak van de kweekkas groeien. Door de top te verwijderen, voorkom je dat je tomatenplant hoger wordt. Als je de top in de herfst verwijderd, rijpen de tomaten die er nog aan hangen sneller. De energie gaat dan meer naar het rijpen en minder naar verdere groei.

Als je de top van je tomatenplant verwijdert omdat deze tegen het dak groeit in de zomer, kan je twee dieven laten groeien. Dat hoeft natuurlijk niet, maar in de zomer heeft je tomatenplant nog veel energie om te groeien. Laat je twee dieven zitten, dan kan je die naar beide richtingen laten groeien. Je tomatenplant groeit dan de breedte in. Wel moet je deze zijtakken dan ook opbinden.

Er wordt vaak gezegd dat je een tomatenplant na vijf tot acht trossen dient te toppen. Tot op zekere hoogte is dat ongeveer het aantal trossen dat je krijgt, voor de herfst begint. Houd je er niet te veel aan vast. Als je tomatenplant meer trossen maakt en nog niet tegen het dak groeit, of het is pas zomer, dan is het zonde om de top dan al te verwijderen.

Kijk vooral naar wat je zelf wilt, als je een tomatenplant wilt toppen. Wil je dat deze niet tegen het dak groeit, wil je de plant in de breedte laten groeien, of wil je deze laten stoppen met groeien? Kies aan de hand daarvan of je de plant gaat toppen of nog even door laat groeien. Het laten stoppen met groeien zorgt dus voor het sneller rijpen van de allerlaatste tomaten van het jaar.

Tomaat ziektes en plagen

Een van de meest voorkomende kwalen bij een tomatenplant is het krijgen van neusrot. De vruchten krijgen bruine plekken op het puntje aan het uiteinde. De grootste oorzaak is te veel water, veel regenval of gewoon zelf te veel water geven met de gieter of tuinslang. Ook onregelmatig water geven, de ene dag heel veel en dan opeens een week niets, is een grote oorzaak.

Neusrot kan worden voorkomen door genoeg, maar niet te veel water te geven. Ook het geven van kaliumrijke meststoffen voorkomt schimmels en rot bij je planten.

Verder krijgt een tomatenplant -meer dan de meeste planten- last van fasciatie. Hoewel de oorzaak niet helemaal duidelijk is, komt het vermoedelijk door onregelmatige en ongunstige (weers)omstandigheden. De bloemen en andere delen van de plant kunnen met elkaar vergroeien. Dit zorgt dan voor vreemde en vergroeide plantendelen of vruchten.