Komkommer
Cucumis sativus, Curcubitaceae (komkommerfamilie)

Komkommer soorten

Komkommer draagt de (Latijnse) wetenschappelijke naam Cucumis sativus en is een lid van de komkommerfamilie, ook wel curcubitaceae.

De komkommer is nu echt een van die planten, waar je alle kanten mee op kan. De komkommer is zelfs zo ver gecultiveerd dat er rassen zijn die geschikt zijn voor buiten in de vollegrond. De komkommer is al lang niet meer de lange, tropische vrucht. Er zijn ook hele korte en zelfs ronde komkommers.

De komkommer kan soms bitter smaken. Vaak is dit het gevolg van stres of te laat oogsten. Er zijn rassen van komkommers die minder snel of zelfs helemaal niet bitter worden. Verder zijn traditionele rassen vaak stekelig, net als sommige augurkensoorten. De augurk is namelijk gewoon een komkommer.

Komkommer

De traditionele komkommer (zo noem ik het) is een grote en lange komkommer. Dit zijn de komkommers die je in de groentewinkel ziet liggen. Deze groeit eigenlijk het beste in tropische gebieden of bij ons in een warme kweekkas. De traditionele, lange en grote komkommer wordt als plant ook heel groot. Maakt veel zijscheuten en neemt veel ruimte in.

Om die reden is de traditionele, lange komkommer niet zo heel geschikt voor de meeste (kleinere) moestuintjes en kweekkasjes. Voor wie weinig ruimte heeft is de volgende misschien interessant:

Snackkomkommer

De snackkomkommer is een hele kleine komkommer. Meestal worden de vruchten zo'n tien centimeter lang en niet zo dik als een gewone komkommer. Zoals de naam al zegt is de snackkomkommer heel geschikt om als snack te eten. Ze zijn heerlijk sappig en vol van smaak. Door het kleine formaat is dit de ideale snack.

Snackkomkommers zijn meestal zeer productieve planten. In plaats van de energie op een paar hele grote komkommers te richten, wordt de energie verdeelt over heel veel kleintjes. De snackkomkommer lijkt op een augurk maar heeft een gladde schil. De snackkomkommer kan met schil en al worden gegeten, al kunnen eigenlijk alle soorten dat.

Augurk

Zoals eerder genoemd bestaat de augurk niet als afzonderlijk plantensoort. De augurk is namelijk gewoon een komkommer. Meestal wel een kleine komkommer. De augurk is vaak ook stekelig en minder lekker om zo te eten. De augurk is een gecultiveerd soort dat bijzonder geschikt is om in te maken in zuur.

De augurk lijkt qua groei een beetje op de snackkomkommer. Hetzelfde formaat alleen dan stekelig, maar ook de planten worden niet zo groot als een gewone, traditionele komkommer. Ook erg geschikt voor kleine moestuintjes dus.

Witte komkommer

Eigenlijk is de witte komkommer helemaal niet wit, maar gewoon heel licht groen. De lichtgroene komkommer wordt dus een witte komkommer genoemd. Het is een soort met een vaak knapperige schil. Veel van deze gecultiveerde soorten met lichtgroene schil zijn erg geschikt voor buiten in ons klimaat.

Ronde komkommer

De komkommer is op allerlei eigenschappen geselecteerd. Hier zijn nieuwe rassen uit ontstaan zoals bijvoorbeeld de ronde komkommer. Dit soort produceert dus geen langwerpige maar ronde komkommers. De ronde komkommer heeft vaak een knapperige schil. Het kan lastig zijn om te bepalen wanneer je deze precies moet oogsten.

Verder zijn komkommers ook geselecteerd op de eerder genoemde grootte (snackkomkommer vs. normale komkommer). En op het wel of niet hebben van stekels (augurk vs. komkommer).

Verwante soorten

De komkommer heeft plantkundig gezien een hele eigen familie, namelijk de komkommerfamilie. Ook wel de Curcubitaceae genoemd. Tot deze familie behoren óók de meloen en de watermeloen. De bijzondere, stekelige en gele kiwano behoort ook tot de komkommerfamilie. Net als de pompoen en courgette, die ook tot dezelfde familie behoren.

Dan is er nog de springkomkommer. Deze is niet eetbaar en komt van een ander geslacht, maar is wel familie van de komkommer. De vruchtjes zijn zo klein als die van een muismeloen. De springkomkommer lanceert zaden wanneer de vrucht van de plant valt. Deze sproeien samen met vucht uit het punt waar het steeltje afbreekt.

Komkommer zaaien of planten

Wanneer kan je komkommer zaaien?
Komkommer zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan onder glas van maart tot mei.
Wanneer kan je komkommer planten?
Komkommer planten of uitplanten op de bestemde plek kan in de kweekkas van mei tot juni. Komkommer planten of uitplanten op de bestemde plek kan buiten van mei tot juni.

Bekijk ook het komkommer/augurk zaaien stappenplan met video

Komkommer zaaien we zelf altijd binnen, in kweekpotjes op de vensterbank. Dit doen we al in het vroege voorjaar. Zelf raad ik dan aan om grotere kweekpotjes te gebruiken zoals P9-formaat of 9x9 centimeter. Je kunt eerder beginnen maar gebruik dan grotere of diepe kweekpotten. Dan kan je komkommerplant langer blijven groeien in de pot.

Zelf zaaien we komkommer altijd in potjes en dat heeft een reden. Zaaitrays hebben vaak te kleine vakken. In één grote zaaibak zaaien raad ik zeker niet aan. Een komkommerplant maakt in korte tijd een groot wortelstelsel. Wanneer je de plantjes straks moet verspenen, zitten de worteltjes helemaal door elkaar heen. Je krijgt ze niet uit elkaar zonder ze stuk te trekken. We hebben dit één keer gedaan en daarna nooit meer:

Augurk of komkommer zaaien in potjes

Zelf augurk of komkommer zaaien is eigenlijk het makkelijkste van alles. Je hebt in elk geval een paar kweekpotjes nodig, en een warm en zonnig plekje op de vensterbank. Bij voorkeur ook een mini kweekkasje. Vul een aantal potjes met zaaigrond, druk dit goed aan en maak in elk potje gaatjes. De gaatjes hoeven niet dieper te zijn dan twee of drie centimeter.

Zaai in elk potje twee of drie zaadjes, tenzij je een F1 hybride ras hebt. Dan hoef je maar één zaadje per potje te zaaien. F1 hybriden zijn krachtige rassen die vrijwel altijd kiemen, zo lang de zaden niet oud zijn. Druk de gaatjes weer dicht en geef goed water. Je kunt de kweekpotjes met zaaigoed in een mini kweekkasje zetten. Een kweekbak met een doorzichtig deksel.

Zelf gebruiken we een verwarmde kweekbak, waar we een extra frame omheen hebben gebouwd met verlichting. Natuurlijk is dit niet vereist maar het helpt enorm. De zaden kiemen sneller en de augurkenplantjes (of komkommers) krijgen een snellere start. Vooral extra verwarming is aan te raden omdat het vroeg in het jaar nog aardig koud kan zijn.

Augurkenplantje of komkommerplant uitplanten

Een hele belangrijke stap: Jonge komkommerplantjes eerst goed afharden vóór het uitplanten. Anders krijg je last van zonnebrand en andere problemen. Lees ook: planten afharden!

Altijd eerst goed afharden. Daarna kan je de plantjes definitief uitplanten. Maak gaten in de grond of in de aarde in een pot, groot genoeg voor de kluitjes van de jonge plantjes. Wees voorzichtig zodat je de wortels niet beschadigd. Zet de kluitjes in de gaten en druk de gaten weer helemaal mooi dicht.

Per vierkante meter kan je ongeveer 3 tot 5 komkommer planten laten groeien in de volle grond. In rijen kan je ongeveer 2 tot 3 komkommer planten per strekkende meter laten groeien in de volle grond.

Komkommer verzorgen

Komkommer kweken we zelf altijd in onze kweekkas, omdat dit echt het beste werkt. De komkommerplant houdt van warmte en veel zonlicht. Laat je komkommerplant of augurkenplantje natuurlijk wel eerst even wennen aan de zon (afharden), zoals eerder besproken. Daarna mag een augurk of komkommer altijd in de volle zon staan.

De warmte van een kweekkas is ideaal maar het kan ook buiten. In dat geval heeft je komkommerplant in elk geval een warm en zonnig plekje nodig. Zet de komkommerplant ook in een pot, want die warmt snel op. Je kunt je plant in pot bij een bakstenen muur of op een tegelterras plaatsen. Stenen houden veel warmte vast waardoor je plantje (langer) warm staat.

De komkommerplant is eigenlijk een klimplant en maakt hechtrankjes. Komkommer kweken we daarom vaak langs een stuk betongaas, een klimnet of een stok. Je kunt een komkommerplant zelfs langs een draad laten klimmen naar het dak van de kweekkas.

Vaak zetten we een stuk betongaas schuin (diagonaal) tegen een paal of hekwerk aan. Zo kruipt de komkommer schuin omhoog en hangen de komkommers onder het gaas om te plukken. Natuurlijk kan je een komkommer ook laten kruipen. Mijn ervaring is dat de komkommerplant dan sneller last krijgt van schimmels, zeker als de grond lang vochtig blijft.

De komkommerplant is gevoelig voor stres! Zorg dus dat je augurkenplantje of komkommerplant zo min mogelijk stres ervaart. Stres wordt veroorzaakt door te veel water, maar nog meer door droogte. Ook het afbreken of scheuren van delen van de plant veroorzaakt stres. Bijvoorbeeld het stuktrekken van hechtrankjes.

Stres is zo slecht voor je komkommerplant omdat deze dan hele bittere komkommers kan gaan maken. Hoe meer stres je augurkenplantje of komkommerplant heeft, hoe meer bittere komkommers je krijgt. Natuurlijk speelt ook het juiste oogstmoment mee. Laat geoogste komkommers smaken namelijk ook bitter.

Verder is genoeg water geven en bemesten (zie verderop) belangrijk voor je komkommerplant. Je kunt een komkommer vroeg dieven, zoals beschreven bij het stukje over snoeien. Vereist is dat niet.

Komkommer is een éénjarige plant, niet wintergroen en blijft in leven zo lang de temperatuur hoger is dan 15℃.

Komkommer water geven

Hoeveel water geef je een komkommerplant? Een komkommer bestaat voor meer dan 97% uit water. Water geven is dus erg belangrijk, zeker tijdens warme en droge zomers. Je kunt een komkommer beter te veel als te weinig water geven.

Bij te weinig water gaat een komkommer vervormde vruchten maken, waarbij het uiteinde erg dun blijft in verhouding tot het begin van de komkommer. Komkommers van planten die te weinig water krijgen, smaken daarnaast vaak erg bitter.

Komkommer grondsoorten

Welke grondsoort voor komkommer? Komkommer kweken doe je bij voorkeur op een goed voedzame, humusrijke bodem. Gebruik veel compost en zorg dat de bodem luchtig en doorlaatbaar blijft. Overtollig water moet makkelijk weg kunnen, ondanks de grote waterbehoefte van de plant.

Potten of bakken voorzie je het liefste op de bodem van een laag hydrokorrels of zelfs kiezels. Zo kan overtollig water makkelijk wegstromen. Komkommers kweken op kleigrond is af te raden, de grond is te stevig en totaal niet doorlaatbaar.

pH

Komkommer tolereert bodems waarvan de pH-waarde tussen deze twee waarden in ligt. Links is zuur en rechts is basisch. Lees ook: Wat is pH?

Komkommer bemesten

Moet je een komkommer bemesten? Ja, komkommers hebben veel extra voeding nodig. Met name kalium is belangrijk om de plant een hogere weerstand te bieden. De komkommer is immers een niet-inheems vruchtgewas.

Wees terughoudend met het geven van stikstof aan een komkommerplant. Komkommers groeien van nature erg weelderig en hoeven niet nòg meer blaadjes te maken. Bovendien gaat de aanmaak en verdere groei van extra blad ten koste van de vruchten.

Komkommer kweken op verschillende manieren

Een komkommerplant wordt vaak langs een (schuin) hekwerk, of een lange stok of draad naar het plafond van de kweekkas geleid. Soms laat men de plant over de grond kruipen.

Een van de meest opvallende positieve combinaties (goede buren) is komkommer met stambonen. Lage slabonen dus, géén klimmende bonen! Omdat de combinatie komkommer met bonen zo goed is, kan je met bonen in de kweekkas ruimte onder je komkommerplant opvullen. Je komkommerplant groeit namelijk meer de hoogte in, en onder je komkommerplant zit lege ruimte.

Komkommer
Voor het kweken van komkommer zou je wisselteelt kunnen gebruiken. Komkommer is een vruchtgewas. De ideale voorteelt is een bladgewas en de ideale nateelt is een wortel- of knolgewas of aardappelsoort volgens het wisselteelt schema.

Komkommer goede buren
Komkommer kweken kan goed samen met biet, bladselderij, bleekselderij, bloemkool, boerenkool, bosui, broccoli, dille, doperwten, kapucijners, knolraap, knolselderij, koriander, kropsla, linzen, maïs, paksoi, palmkool, peul prei, pronkboon, rode kool, romanesco, slaboon, spruitjes, stengelui, tuinboon, ui, veldsla, venkel, witte kool, als je gebruik maakt van combinatieteelt.

Komkommer slechte buren
Komkommer kweken gaat liever niet samen met aardappel, aardbei, courgette, radijs, tomaat, als je gebruik maakt van combinatieteelt.

Komkommer bloei en bestuiven

Wanneer bloeit komkommer? Komkommer bloeit doorgaans van juni tot augustus.

Over dit filmpje: Moderne hybride-rassen hoef je niet te bestuiven. Standaard en oudere rassen bestuiven we wel met de hand. Dat ziet er dan zo uit. Normaal zouden insecten dit doen, maar in een kweekkas zijn die er misschien iets minder.

Vooral F1 hybride rassen hoef je niet te bestuiven. Dit zijn snelgroeiende, productieve rassen komkommers. Door bestuiving gaan ze juist meer harde zaden maken, wat niet lekker is. Hybride rassen zijn meestal ook niet zaadvast. Je krijgt dan een heel ander soort als je de zaden uit zo'n vrucht opnieuw zou zaaien.

De meeste standaard en vooral oudere rassen, bestuiven we wel. Eigenlijk altijd voor de zekerheid, omdat sommige oudere rassen hiervan afhankelijk zijn. Zonder bestuiving vallen de vruchtbeginsels gewoon van de plant. Ze worden geel, bruin en laten los. Voor de zekerheid kan je dus altijd bestuiven, behalve bij hybride-rassen.

Kijk in elk geval op de verpakking van de zaden. Hier zou het meestal op moeten staan. Weet je het niet zeker, bestuif dan toch met de hand. De komkommers oogsten we dan jong zodat de zaden nog niet geheel hard zijn geworden, als het soort zaden zou maken. Bestuiving en komkommers, het blijft een dingetje!

Schrik ook niet, als jouw komkommerplant de eerste bloemetjes met vruchtbeginsel laat vallen. Dat is heel normaal. Je plant is er gewoon nog niet klaar voor. De komkommerplant zal zelf aangeven wanneer deze er klaar voor is, als deze bloemetjes laat zitten. Dat gebeurt sowieso, vroeg of laat, en zeker als je die zelf hebt bestoven.

Komkommer bestuiven voor de zaadteelt

Het bestuiven van een komkommer is altijd nodig als je deze kweekt voor de zaden, om volgend jaar te zaaien. Een komkommer is een éénhuizige plant. Dat betekend dat de mannelijke en vrouwelijke bloemen aan dezelfde plant zitten. De bloemen zijn ook éénslachtig. Dat wil zeggen: mannelijk òf vrouwelijk. Niet beide in één.

De vrouwelijke bloemen van de komkommerplant zijn makkelijk te herkennen aan het kleine vruchtbeginsel achter de bloem. Bij stekelige komkommersoorten is het vruchtbeginsel ook stekelig. Bij gladde komkommersoorten is het vruchtbeginsel glad. Je herkent dus al heel vroeg het soort komkommer een beetje aan het vruchtbeginsel.

De mannelijke bloemen van de plant maken geen vruchtbeginsel. Deze bloemen zitten enkel aan een vrij kort steeltje, zonder iets erachter. Het stuifmeel van de mannelijke bloemen moet worden overgebracht naar de vrouwelijke bloemen. Maar dus alléén als je wilt dat je komkommer (harde) zaden gaat maken.

Wanneer komkommer oogsten

Wanneer kan je komkommer oogsten? Doorgaans doe je dit van juli tot oktober.

Eigenlijk moet je een komkommer oogsten vóór deze rijp wordt. De groene komkommer die we allemaal kennen is niet rijp. Rijpe komkommers zijn namelijk erg vies. Ze worden geel, de schil verdroogt en gaat barsten, maar vooral de smaak wordt ontzettend bitter. Een bittere komkommer wil je echt niet eten!

Om te voorkomen dat de komkommer bitter wordt, oogsten we de komkommer dus nog jong en groen van kleur. Rassen met witte komkommers oogsten we natuurlijk als deze crèmewit van kleur zijn. Met uitzondering van deze witte komkommersoorten, oogsten we komkommers als deze donkergroen van kleur en ook mooi van formaat zijn.

Weet dus goed of je een groot of klein komkommerras hebt. Grotere komkommersoorten die oogst je natuurlijk groot. Snackkomkommers worden een stuk kleiner. Bij een van mijn eerste keren komkommers kweken, heb ik mij wel eens afgevraagd waarom de komkommers niet groot werden. Het bleek een snackkomkommer te zijn.

Er zijn veel verschillende soorten komkommers, groot en klein en verschillend van kleur. Welke je ook hebt, je oogst deze dus niet rijp. Wacht dus niet te lang met komkommer oogsten. Grote komkommers moeten dan ook meestal wat langer aan de plant blijven hangen. Kleine rassen oogst je veel sneller achter elkaar.

Blijf bij snackkomkommers vooral achter elkaar plukken. Als er te veel aan één plant blijven hangen, kan dat wel eens te veel energie gaan kosten. Geef je komkommerplant dan ook meer water, zodat deze de vruchten kan blijven vullen. Als je te veel komkommers aan een te kleine plant laat hangen en de grond droog is, gaat de plant slap hangen en soms zelfs dood.

De grootte van een komkommer zegt dus niets over of deze oogstklaar is. Dat is volledig afhankelijk van het ras. Op de foto hieronder zie je de snackkomkommers die we eens oogstte. Ze blijven klein maar zijn heerlijk van smaak. Lekker om deze rauw te eten, zelfs met schil en al. We wassen de komkommers altijd even, ondanks dat we geen bestrijdingsmiddelen gebruiken.

De komkommer wordt uiteindelijk geel van kleur en de schil verdroogt. Er ontstaat een mozaïekpatroon. Eventueel krijg je barstjes in de schil. Van binnen wordt de komkommer dan ook erg stevig. De smaak hiervan is verschrikkelijk bitter en ontzettend vies. Wacht dus nooit tot de komkommer er zo uitziet, zoals op de foto hieronder!

Pas ook goed op als je komkommers gaat plukken. Traditionele rassen hebben vaak stekels. Ze lijken klein en onschuldig maar kunnen soms best scherp zijn. Meestal kan je de stekeltjes moeiteloos van de vrucht af "vegen" met de hand. Pak de komkommer alleen niet direct in de hand vast, dan prikt hij je misschien.

Zo zien de stekelige rassen er vaak uit, zoals op de foto hierboven. Dit zijn vaak oudere, traditionele rassen. Vooral grotere komkommersoorten worden stekelig. Ook worden soorten die als augurk worden gekweekt vaak stekelig. Veeg de stekels van de vrucht af voor je deze straks thuis gaat inmaken tot augurk.

Komkommer gebruiken

De komkommer gebruiken we rauw en kan je dus altijd rauw eten. Ook de schil is eetbaar en bovendien erg gezond. Rauw worden komkommers vooral in salades verwerkt, meer dan eens in combinatie met paprika. Je kunt komkommer ook op een hamburger of broodje gezond doen, in plakjes. Snackkomkommers zijn altijd erg lekker om rauw te eten.

Komkommer is dus zeer veelzijdige vruchtgroente en kan je op verschillende manieren gebruiken. Het is zelfs zo dat een komkommer wel eens op de ogen wordt gedaan om donkere kringen rondom de ogen te verminderen. Komkommer zou daarnaast ook ontstekingsremmend werken.

Komkommer hoort niet bitter te smaken, maar soms is dit toch het geval. Dat kan komen doordat de plant te weinig water heeft gehad, maar er kan ook dat de vrucht iets te rijp is geplukt. Stres bij de plant zorgt ook voor bittere komkommers.

Komkommer houdbaarheid

De komkommer is vers en met schil nog lang houdbaar. Soms tot wel een maand in de koeling. Daarna wordt de schil vaak een beetje rimpelig maar is deze van binnen nog best lekker. Gesneden komkommer kan je maximaal een week bewaren en meestal zelfs maar enkele dagen.

Komkommer invriezen is mogelijk na kort blancheren, maar is niet aan te raden. De smaak van de komkommer gaat hierdoor heel snel achteruit.

Komkommer snoeien dieven of toppen

Wat is dieven bij een komkommerplant? Dieven is het verwijderen van zijscheuten, vooral bekend bij tomatenplanten. Dieven (het zelfstandig naamwoord) zijn zijscheuten die vanuit de bladoksel aan de hoofdstam en zijscheuten van de plant groeien.

Komkommerplanten kunnen weelderig groeien, maar de komkommers (die best groot kunnen worden) kosten ook veel energie. Wanneer de plant erg veel scheuten heeft, moet de plant energie verdelen tussen vruchtgroei en bladgroei. Als gevolg blijven komkommers vaak kleiner.

Moet je een komkommer dieven? Je hoeft een komkommer niet te dieven, maar het kan wel bijdragen aan een betere oogst. Door ongeveer drie tot vijf zijscheuten aan te houden blijft de plant onder controle. Aan deze scheuten kunnen dan komkommers groeien en deze kunnen zich volledig ontwikkelen.

Hoe doe je een komkommer dieven? Gebruik een (snoei)schaar of gewoon je duim en wijsvinger, om zijscheuten van de plant te verwijderen. Zorg dat je drie tot vijf scheuten laat zitten waaraan de plant vruchten kan gaan dragen.

Wat is toppen bij een komkommerplant? Toppen is het verwijderen van het groeipuntje van de hoofdstam van een plant. Bij komkommers wordt dit vaak gedaan om dezelfde redenen als je dieven van de plant verwijderd. Het kan bijdragen aan een betere oogst maar is niet nodig om komkommers te kunnen kweken.

Komkommer ziektes en plagen

Welke ziektes en plagen zijn er bij komkommers? Komkommers zijn -met name bij koel en vochtig weer- vatbaar voor meeldauw. Vlak voor het einde van het (komkommer)seizoen merk je al dat er op de bladeren een soort witte, poederachtige schimmel ontstaat. Dit is een teken dat het seizoen bijna afloopt.

Tijdens de teelt voorkom je de schimmel natuurlijk zo veel mogelijk. Een kruipende komkommerplant is vatbaarder voor schimmels dan een klimmende komkommerplant. Ook kan je schimmels en ziektes voorkomen door de kweekkas goed door te laten luchten.

Bij het kweken van komkommers valt je soms iets op. Een soort blokjespatroon op het blad van je plant, vaak gepaard met verkleuringen en rare kwaaltjes. De plant heeft dan last van het mozaïekvirus. Een beruchte infectie bij met name komkommerplanten en leden uit dezelfde familie.