Ui soorten
Met zo veel verschillende soorten uien is het soms moeilijk kiezen. Zo kan je zilveruitjes kweken als je ze bijvoorbeeld wilt inmaken. Misschien houd je van grote, lichtbruine of gele uien. Wie van scherpere uien houdt kan ook rode uien kweken. Natuurlijk zijn er nog veel meer soorten waar je uit kunt kiezen.
Alle hieronder genoemde uien zijn familie van de prei, knoflook, bieslook, sjalot en andere ui-achtigen met de (wetenschappelijke) voornaam Allium. Het is een aparte groep planten in de wisselteelt. Overigens wordt de ui ook vaak tuinui genoemd, maar ook ajuin of gewoon juin in Vlaanderen.
Gele uien
Gele uien zijn lichtbruin-gekleurde uien zoals Stuttgarter Riesen of Sturon, maar ook de Rijnsburger-ui is een mooie gele ui. Gele uien worden vaak erg groot. Dit zijn de meest gekweekte en meest gebruikte uien in de moestuin en keuken, maar er zijn nog veel meer soorten uien. Gele uien zijn meestal ook veel langer houdbaar.
Rode uien
Over het algemeen zijn rode uien veel scherper dan alle andere uiensoorten. Rode uien zijn bijvoorbeeld de Noordhollandse Bloedrode, een niet al te grote maar hele scherpe ui. Verder zijn er ook uien zoals Red Baron en Red Arrow, allemaal lekkere rode uien. De rode ui is mijn persoonlijke favoriete ui. De smaak is duidelijk heel anders. Over het algemeen zijn rode uien minder lang houdbaar.
Witte uien
Veel witte uien zijn wat kleiner maar er zijn ook grote soorten. Een grote witte ui is bijvoorbeeld het Snowball ras. Kleinere witte uien zijn soorten zoals De Barletta, welke juist kleiner blijft en dichter op elkaar wordt gezaaid. Dit kleine witte uitje is bijzonder geschikt voor de inmaak, als zilveruitjes dus.
Ui zaaien of planten
Wanneer kan je ui zaaien?
Ui zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan direct buiten van maart tot april.
Ui zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan onder glas van januari tot maart.
Wanneer kan je ui planten?
Ui planten of uitplanten op de bestemde plek kan buiten van februari tot mei.
Je kunt uien op twee manieren opkweken. Door zaden te zaaien of door plantuitjes te planten. Zelf gebruiken we eigenlijk altijd plantuien omdat je dan hetzelfde jaar grote, volgroeide uien kunt oogsten. Uien uit zaad opkweken duurt twee jaar. Ten minste, als je volgroeide uien wilt. Je kunt ze ook als plantuien oogsten en opnieuw planten. Klein blijvende uien zoals zilveruitjes/inmaakui oogst je ook vanuit zaad al in het eerste jaar.
Opkweken uit zaad / Zaaiuien zaaien
Uienzaden hoef je niet zo diep in de grond te stoppen. Ongeveer een centimeter is voldoende. Het is wel belangrijk dat de grond goed vochtig blijft tijdens het kiemen. Over het algemeen kiemen uien aardig snel. Het kiemen gaat trager als je oud uienzaad gebruikt. Kort bewaard uienzaad kiemt meestal binnen een weekje al.
Na het kiemen ontstaan er een kleine, groene boogjes uit de aarde. Wanneer dit verder groeit buigt het groene sprietje rechtop. Vaak blijven de resten van de zaadjes nog even aan de groene puntjes zitten. Het is niet handig om uien voor te zaaien en vervolgens te verspenen. Doe dit alleen als je kleine aantallen zaait of per se eerder wilt beginnen.
Je kunt de zaden van zaaiuien ook in rijtjes uitstrooien, direct op de bestemde plek. Belangrijk is dan wel dat je ze na opkomst iets uitdunt. Zo houdt je voldoende ruimte tussen de planten.
Opkweken uit plantui / Plantuien planten
Het opkweken uit plantuien is de makkelijkste en snelste manier om (grote) uien te kweken. Maak dan met een pootstok of iets dergelijks gaten in de grond. Je kunt de plantuien dan ongeveer 5-6 centimeter diep planten. Dieper mag ook maar het duurt dan net iets langer voor ze boven komen.
Stop plantuien niet te ondiep in de grond. Wanneer de uien groter worden gaat het loof dan eerder plat liggen. Uien die half bovengronds groeien zijn vatbaarder voor ziektes of ongedierte zoals de uienvlieg. Door de uien diep genoeg te planten staat het loof stevig in de grond.
Inmaakuien of zilveruitjes opkweken
Bij inmaakuitjes is het heel makkelijk. Zaaien doe je zoals hierboven omschreven (zaaiui zaaien). Je zaait ze dan liever wel direct op de bestemde plek. Oogsten doe je hetzelfde jaar al. Inmaakuitjes zijn de enige uitjes die we zelf vanuit zaad opkweken.
Per vierkante meter kan je ongeveer 56 tot 77 ui planten laten groeien in de volle grond. In rijen kan je ongeveer 8 tot 12 ui planten per strekkende meter laten groeien in de volle grond.
Ui verzorging
Uien staan graag in de volle zon. Dat kan soms een uitdaging zijn, omdat de grond dan sneller opdroogt. Meer dan water en geschikte grond heb je eigenlijk niet nodig. Het verzorgen van uien is makkelijk maar kan onder bepaalde omstandigheden wat uitdagingen met zich meebrengen. Bijvoorbeeld tijdens een warme en droge zomer.
Wanneer je uien opkweekt uit plantuien, of je gezaaide uien zijn inmiddels twee jaar oud, dan kunnen ze gaan bloeien (doorschieten). Uien bloeien namelijk in het tweede jaar. De bolletjes groeien tijdens de bloei niet meer zo goed verder. Alle energie gaat dan namelijk in de bloei zitten.
De kans op doorschieten wordt groter door droog weer. Heel soms bloeit de ui zelfs al in het eerste jaar, bijvoorbeeld tijdens een zeer droge en warme zomer. Geef uien dus regelmatig water.
Natuurlijk kan je allerlei uien kweken zoals gele uien, witte uien voor zilveruitjes, maar je kunt ook rode uien kweken. Welk soort je ook kiest, de teelt is nagenoeg hetzelfde.
Kleinere uien zoals De Barletta (inmaakui) zaai je om hetzelfde jaar te oogsten. Bij het zaaien van grotere uien zoals gele en rode uien kweken we verder op, voor een oogst in het tweede jaar. Als we plantuien planten dan hoef je deze slechts één jaartje te verzorgen. Deze uien oogsten we hetzelfde jaar nog.
Ui combinatieteelt en wisselteelt
Uien worden vaak samen met wortelen gekweekt, omdat de twee elkaar versterken. De uienvlieg waar uien vatbaar voor zijn, heeft een hekel aan wortelen. De combinatie heeft ook een voordeel voor de wortel. De wortelvlieg heeft namelijk ook een hekel aan uien. Een win-win situatie voor beiden!
Ui
Voor het kweken van ui zou je wisselteelt kunnen gebruiken.
Ui is een ui-achtige. De ideale voorteelt is een vruchtgewas en de ideale nateelt is een peulgewas volgens het wisselteelt schema.
Ui goede buren
Ui kweken kan goed samen met
aardappel,
andijvie,
appel,
asperge,
bladselderij,
bleekselderij,
bonenkruid,
kamille,
knolselderij,
komkommer,
kropsla,
salie,
tomaat,
veldsla,
wortel,
als je gebruik maakt van combinatieteelt.
Ui slechte buren
Ui kweken gaat liever niet samen met
bloemkool,
boerenkool,
broccoli,
doperwt
kapucijners,
knolraap,
linzen,
paksoi,
peterselie,
peul
pronkboon,
rode kool,
romanesco,
slaboon,
spinazie,
tuinboon,
witte kool,
zonnebloem,
radijs,
als je gebruik maakt van combinatieteelt.
Ui water geven
Geef uien regelmatig water, want hiermee voorkom je dat ze doorschieten (gaan bloeien). Tijdens de bloei groeit het bolletje bijna niet meer verder. Doorschieten wordt bevordert door droogte. Meestal bloeit de ui pas in het tweede jaar maar bij onvoldoende water kan dit al in het eerste jaar voorkomen.
Belangrijk is dat je de grond matig vochtig houdt. Voel regelmatig of de grond ook onder het oppervlak nog vochtig is. Voldoende water voorkomt niet alleen doorschieten. Ook de bolletjes vullen zich vooral met vocht. Wat we zelf altijd doen is (in de zomer) dagelijks even met de gieter langs de uien. Alleen als het heeft geregend of vochtig weer is, slaan we een waterbeurt over.
Ui grondsoorten
Uien zijn niet veeleisend en groeien op elk soort grond. Toch is het heel verstandig om een grondsoort te gebruiken die wat vochthoudender is. Hiermee voorkom je uitdrogen (en doorschieten), maar kunnen de bolletjes zich ook beter met water vullen. Sommige uiensoorten zijn juist erg geschikt voor kleigrond. Mocht je op kleigrond kweken net als wij, kies dan een geschikt soort uit.
In theorie zou je natuurlijk ook uien op zandgrond kunnen kweken. Deze is los en goed te bewortelen. Helaas droogt het ook erg snel uit en kan je dus vaak met de gieter heen en weer lopen.
pH
Ui tolereert bodems waarvan de pH-waarde tussen deze twee waarden in ligt. Links is zuur en rechts is basisch. Lees ook: Wat is pH?
Ui bemesten
Je hoeft uien niet per se te bemesten. Een geschikte, vochthoudende grond is meestal voldoende. Wel zou je uien extra kalium kunnen geven. Dit bevordert de aanmaak en groei van de wortels en dus de bolletjes. Zelf kweken we uien samen met andere wortelgewassen in de wisselteelt. Ze krijgen dan dezelfde voeding. Eens in de zes jaar staan ze weer in hetzelfde vak.
Voor het bemesten van ui adviseren we bij benadering de samenstelling stikstof (N), fosfaat (P) en kalium (K) 0-0-0 . Dit is ons advies en geen vereiste. Je kunt zelf mest mengen naar verhouding. Lees ook: Wat is NPK mest?
Ui bloei en bestuiven
Wanneer bloeit ui? Ui bloeit doorgaans van mei tot juli.
Over dit filmpje: Eigenlijk wil je niet dat uien gaan bloeien. Toch gebeurt dit soms, met name bij droogte. Uien krijgen een harde kern als ze hebben gebloeid.
Uien zijn tweejarige planten die in het tweede jaar bloeien. Er zijn wat uitzonderingen, want tijdens een hele droge zomer met onvoldoende water, kunnen sommige uien al in het eerste jaar gaan bloeien. Sommige familieleden van de ui (Allium) zijn zelfs meerjarige planten. De gewone ui (Allium cepa) is dat niet.
Je kunt doorgeschoten of bloeiende uien nog steeds oogsten. Ze zijn dan nog steeds eetbaar. Je kunt de bloeistengel verwijderen in een poging de energie weer naar het bolletje te laten gaan. Alleen voor de zaadteelt is het nuttig om uien tot bloei te laten komen. Ook bestuiven is alleen voor de zaadteelt vereist.
Uien voor de zaadteelt
Natuurlijk kan je uien voor de zaadteelt laten staan. Je laat ze tot bloei komen, misschien zelfs geforceerd door droogte te creëren. Doe dit alléén tijdens de periode waarin uien van nature bloeien. Uien kruisen makkelijk. Zet dus geen uiensoorten bij elkaar tijdens de bloei, als je niet wilt dat deze met elkaar kruisen.
Uien maken tweeslachtige bloemetjes en zijn hiermee heel goed zelfbestuivend. Zoals hierboven genoemd kruisen ze ook makkelijk. Uien worden vooral door insecten bestoven. Het is dus belangrijk om genoeg bestuivende insecten in de omgeving te hebben, zoals bijtjes en hommeltejs of zweefvliegen.
Wanneer ui oogsten
Wanneer kan je ui oogsten? Doorgaans doe je dit van juni tot oktober.
Over dit filmpje: Uien oogsten we als het loof plat gaat liggen, ongeacht de grootte. Laat je uien langer zitten dan trekken ze ongedierte aan zoals de uienvlieg. Door droogte zijn uien vaak kleiner. Door te veel nattigheid zijn ze gevoeliger voor rotting.
Uien zijn klaar voor de oogst wanneer het loof geel wordt en plat gaat liggen. Eigenlijk een heel logisch teken, want de ui is dan aan het einde van de (tweejarige) groeicyclus. Alle energie zit in de bol en het loof sterft weer af. Heel soms, als je uien in de grond laat zitten, lopen ze nog een keer uit in het derde jaar. Meestal echter, is het na twee jaar echt wel gedaan met de ui.
Je oogst uien door ze onderaan bij het loof vast te pakken en uit de grond te trekken. Bij losse grond gaat dit makkelijk. Bij zwaardere grond trek je alleen het loof los en blijft de ui zelf in de grond zitten. Kweek je op stevige grondsoort zoals klei, pak dan een handvork of spitvork. Je kunt de uien dan uit de grond wippen om te voorkomen dat je alleen het loof lostrekt.
Mocht je gezaaide uitjes in het eerste jaar al willen oogsten dan heb je nog hele kleine bolletjes. Niet helemaal de bedoeling, behalve bij zilveruitjes/inmaakuitjes natuurlijk. Toch kan dat erg lekker zijn. Kleine uitjes smaken iets milder en fijner maar kunnen ook erg lekker zijn. Ze zijn zachter maar daarentegen ook veel minder lang te bewaren. Kleine uitjes gebruik je sneller.
Ui gebruiken
Uien zijn ontzettend veelzijdig. Je kunt er zo veel mee dat het onmogelijk is om alles op te noemen. Uien worden vaak gesneden tot uienringen of versnipperd en gebruikt in roerbakgerechten. Ze kunnen op broodjes gezond, hamburgers maar ook door salades.
Uien gebruik je zo wel rauw als gekookt en worden soms zelfs knapperig gebakken. Je kunt uien inmaken in (zoet)zuur. De smaak van uien verschilt per soort maar is eigenlijk altijd pittig. Over het algemeen is de smaak van rode ui veel sterker en kan je deze weer in andere recepten gebruiken.
Kleine, onvolgroeide uitjes zijn zachter van smaak. Inmaakuitjes of zilveruitjes zijn dan weer erg lekker om in te maken. Hoe je uien ook gebruikt, voor elk soort gebruik is er weer een ui die daar juist weer erg geschikt voor is.
Ui kiemgroenten
Uien worden vaak als kiemgroente gegeten. Ook dat is weer een toepassing van de veelzijdige ui. Uienkiemen zijn supergezond en smaken ook licht pittig. Je eet dan de dunne, pas opgekomen sprietjes van de ui. Om kiemgroenten te kweken kan je eens een ui laten doorschieten en de zaden ervan gebruiken.
Alle soorten uien en alle leden van de uienfamilie (Allium) zijn geschikt om als kiemgroente te worden gekweekt. Het is alleen niet zo dat je bij rode uien ook rode kiemen krijgt, de kiemen zijn altijd groene sprietjes.
Ui houdbaarheid
De meeste uien blijven enkele maanden houdbaar. Uien die extra kalium hebben gekregen zijn doorgaans wat langer houdbaar. Dat geldt ook voor de gele ui, die is langer houdbaar dan zijn rode zusje. Uien die goed zijn verzorgd, weinig last hebben gehad van onkruid en kwalen, blijven ook langer goed.
Uien bewaar je meestal buiten de koelkast, al kan je ze ook in de koeling bewaren. Het is in elk geval belangrijk dat je uien nooit in de buurt van aardappelen legt. Uien nemen het vocht op waardoor zo wel de uien als de aardappelen eerder gaan schimmelen. Uien die helemaal verdroogd zijn of waar een schimmelachtige geur aan zit zijn bedorven.
Ui ziektes en plagen
De ui kan worden aangetast door de uienvlieg. Om dit te voorkomen wordt combinatieteelt toegepast. Je kweekt uien en wortelen om-en-om in rijtjes of in elk geval dicht bij elkaar in de buurt. De wortelen houden de uienvlieg op afstand en de uien houden ook de wortelvlieg weg.
Uien krijgen soms last van koprot, als gevolg van een schimmel die in de bodem leeft. Soms worden uien aangetast door aaltjes. Om die reden is wisselteelt bij uien extra belangrijk. Kweek nooit te vaak uien op hetzelfde stukje grond of in dezelfde potten en bakken. Zo geef je schimmels niet de kans om zich te manifesteren bij jouw uien.
Vooral het geven van voldoende water draagt bij aan gezonde uien. De bollen bestaan voor een zeer groot deel uit opgenomen vocht, daar wordt de ui groot van. Te weinig water veroorzaakt dan ook veel problemen zoals opgedroogde of kleine uitjes die maar kort houdbaar zijn.
