Wortel
Zaaien kweken en oogsten

Wortel draagt de wetenschappelijke (Latijnse) naam Daucus carota en is een lid van de schermbloemenfamilie, ook wel apiaceae.

Wortel soorten

Eigenlijk is de wortel al een eeuwenoude groente. De wilde peen is oorspronkelijk ook helemaal niet oranje van kleur. Ze waren paars, geel of zelfs wit en rood van kleur. Qua structuur hadden ze meer weg va pastinaken en ze waren zeker niet zo mooi recht als hoe we ze nu kennen.

Tegenwoordig zijn er nog steeds gele en paarse worteltjes. De meest bekende zijn echter oranje. De oranje peen is overal te vinden en is mooi recht, glad en heeft een fijne structuur. Dat de wortel recht wordt heeft ook een beetje met de structuur van de grond te maken, maar daarover verderop meer.

Er zijn ook Parijse worteltjes, die zijn klein en rond en je kunt ze in één hap opeten. Ze zijn vaak heerlijk zoet en kunnen ook in kleinere potten of bakken worden gekweekt, omdat ze dus niet zo lang worden.

Een ander onderscheid dat wordt gemaakt is het onderscheid tussen de winterpeen en de zomerpeen of bospeen. De winterpeen wordt namelijk vele malen groter dan de zomerpeen of bospeen. Winterpeentjes kweek je later in het jaar en zomerpeentjes of bospeentjes zaai je vroeg.

De wortel is lid van de schermbloemenfamilie. Soms als er een paar worteltjes doorschieten dan kan je dit goed zien. Ze maken grote stengels met grote, witte bloemschermen aan de uiteinden. In dezelfde familie vallen bijvoorbeeld ook lavas, bleekselderij en knolvenkel.

Wortel zaaien en planten

Wanneer kan je wortel zaaien? Wortel zaaien of voorzaaien kan direct buiten van maart tot juli. Wortel zaaien of voorzaaien onder glas kan van februari tot maart en van oktober tot november.

Worteltjes, ook wel peentjes, zaai je direct in de volle grond of in bakken die diep genoeg zijn. Je kunt wortelen alleen zaaien op luchtige en goed losgemaakte grond, anders krijg je kronkelende wortels met vertakkingen. Ook is verspenen erg onhandig. Je kunt worteltjes dus beter niet voorzaaien, tenzij het niet anders kan.

Waarom verspenen niet handig is, heeft alles te maken met het dunne penworteltje. Deze groeit recht naar beneden, daarom is luchtige en losse grond zo belangrijk. Bij het verspenen krijg je de wortel ècht nooit meer recht in de grond. Dat levert leuke resultaten op maar handig is dat niet. Het is een ramp om dat schoon te maken.

Per vierkante meter kan je ongeveer 173 tot 235 wortel planten laten groeien in de volle grond. In rijen kan je ongeveer 12 tot 17 wortel planten per strekkende meter laten groeien in de volle grond.

Of je nu in rijen of per m² zaait, het is altijd verstandig om tussen de regels een grotere afstand aan te houden dan de plantafstand.

Wortel standplaats en verzorgen

Hoe kan het ook anders, de wortel is een wortelgewas in de wisselteelt. Samen met radijsjes, bietjes en andere wortel- of knolgewassen. Worteltjes staan prima op een plekje in de halfschaduw of met zelfs nog meer schaduw. Ze kunnen goed bij minder zonlicht groeien en zijn dus voor elke plaats geschikt.

Hoewel de wortel tweejarig is en eigenlijk pas in het tweede jaar bloeit, schiet deze soms al door in het eerste jaar. De meeste worteltjes zullen pas in het tweede jaar gaan bloeien, waarna de planten zaden maken en afsterven. Het is leuk om bloeiende worteltjes voor insecten te laten staan of voor de zaden.

Wortel combinatieteelt en wisselteelt

Wortel
Voor het kweken van wortel zou je wisselteelt kunnen gebruiken. Wortel is een wortel- of knolgewas. De ideale voorteelt is een vruchtgewas en de ideale nateelt is een aardappelsoort of peulgewas volgens het wisselteelt schema.

Wortel goede buren
Wortel kweken kan goed samen met bieslook, biet, bladselderij, bleekselderij, bloemkool, boerenkool, bosui, broccoli, dille, erwt kapucijner, knoflook, knolraap, knolselderie, linzen, paksoi, palmkool, prei, pronkboon, slaboon, radijs, rammenas, rode kool, romanesco, rozemarijn, salie, schorseneren, snijbiet, spruitjes, stengelui, tomaat, tuinboon, ui, veldsla, witlof, witte kool, als je gebruik maakt van combinatieteelt.

Wortel slechte buren
Wortel kweken gaat liever niet samen met kruisbes, als je gebruik maakt van combinatieteelt.

Wortel water geven

Wortelen geef je het liefst regelmatig water. Zo kunnen ze goed groeien. Uitdroging houdt de worteltjes namelijk kleiner en dunner. Ze groeien dan veel langzamer of de oogst mislukt helemaal. Op een goed vochtige (matig vochtige) bodem groeien worteltjes het beste.

Wortel grondsoort en bodem

Uit onderstaande foto blijkt maar weer dat je worteltjes echt niet op kleigrond kunt kweken. We hebben het voor de grap eens geprobeerd. Je krijgt dan van die kronkelende worteltjes met vertakkingen. Het ziet er ontzettend leuk uit natuurlijk maar het is een hel om schoon te maken.

De worteltjes blijven dan ook een stuk kleiner. Kleigrond nekt dus vooral de opbrengst. Maak of houd de bodem goed luchtig. Voeg bijvoorbeeld brekerzand toe op stevige grondsoorten, aangevuld met koemestkorrels. Dit verbetert de bodemstructuur enorm zonder dat de grond minder voedzaam wordt.

Worteltjes vullen zich ook met vocht. Belangrijk is dat de bodem dus enigszins vochthoudend is, zodat deze niet te snel opdroogt in de zomer. Op droge en zanderige grondsoorten groeien worteltjes zelf erg goed, maar drogen ze veel te snel uit. Of je loopt dan heel vaak met een gieter heen en weer.

pH

Wat is pH?

Wortel bemesten

Worteltjes hoef je niet per se te bemesten. Ook zonder extra voeding groeien wortelen ook prima. Mocht je de grond bemesten ten behoeve van de andere wortelgewassen in het vak, geef dan in elk geval zo min mogelijk stikstof. Hier gaan wortelen vooral veel loof van maken, ten koste van de wortelen zelf.

Kalium bevordert niet alleen de weerstand maar zorgt ook voor wortelgroei. Een kaliumrijke meststof wordt vaak gegeven aan wortelgewassen. Je kunt het dus ook voor wortelen gebruiken om ze extra voeding te geven.

Voor het bemesten van wortel zou je zelf de juiste hoeveelheid stikstof (N), fosfaat (P) en kalium (K) kunnen mengen in de verhouding 0-0-0. Dit is ons advies.

Wat is NPK?

Wortel bloei en bestuiven

Wortelen kunnen wel eens (ongewenst) gaan bloeien, doorschieten zoals dat heet. Vaak is dit het gevolg van droogte, dus te weinig water geven of extreem weer. Doorgeschoten wortel is nog wel eetbaar maar gewoon niet meer lekker. Van binnen maakt de wortel een keiharde stengel. Deze loopt door tot in de wortel zelf. Dit maakt de wortel van binnen heel hard.

Wanneer wortelen gaan bloeien ruiken de bloemschermen niet sterk maar toch best wel lekker. Ze zijn mooi om te zien. Zo lang je geen F1 ras hebt kan je de wortelen laten bloeien om er zaad van te oogsten. Hiervoor is het nodig dat worteltjes goed worden bestoven door insecten en door de wind. Je kunt dan straks zaden oogsten. Bij F1 rassen kan dit niet omdat ze niet zaadvast zijn.

Worteltjes maken tweeslachtige bloemetjes en is daarmee dus een éénhuizige plant. Goed zelfbestuivend dus. Je hoeft worteltjes voor de zaadteelt niet zelf te bestuiven. Het kan geen kwaad om doorgeschoten worteltjes te laten staan als je deze niet alsnog snel oogst voor in eigen keuken. Meestal ben je te laat als de wortel een bloeistengel begint te maken.

Wanneer wortel oogsten

Wanneer kan je wortel oogsten? Doorgaans doe je dit van maart tot december.

Worteltjes oogsten doe je een heel klein beetje op gevoel. Je oogst worteltjes wanneer ze een mooi formaat hebben. Dit kan je controleren door rondom de plant wat aarde weg te halen, zodat je de wortel onder de grond kunt zien. Is deze van een mooi fromaat dan kan je gerust oogsten. Bij winterpeentjes heeft een wortel minimaal de diameter van een één-euromunt.

Maar natuurlijk is de wortel ook wel ietsje eerder of later te oogsten, zo lang deze nog geen bloeistengel heeft gemaakt. Je kunt er dus een klein beetje zelf mee spelen maar wacht niet te lang, en oogst ook niet veel te vroeg. Dan is de wortel namelijk nog veel te klein en heb je er bijna niets aan. Het is natuurlijk leuk om zo groot mogelijke worteltjes te oogsten.

Het oogsten zelf is altijd spannend. Je weet nooit hoe diep de wortel precies is gegroeid en of deze goed is gelukt. Soms blijkt een wortel bij het oogsten te zijn gebarsten, of aangevreten door ongedierte. Dan gooi je de wortel gewoon weg. In geval van ziekte gooi je deze niet op de composthoop.

Foto hierboven laat goed zien wat er gebeurt met worteltjes als ze vroegtijdig gaan bloeien. Links de zomerpeen zoals die hoort te zijn, niet heel lang maar mooi dik. Rechts de zomerpeen als die vroegtijdig is doorgeschoten. De wortel zelf stopt bijna met groeien en wordt dan lang en dun.

De bloeistengel reikt tot diep in de wortel, wat de wortel van binnen hard en vrijwel oneetbaar maakt. En dat zie je op de foto hieronder weer heel goed: De wortel met een harde kern die niet meer lekker is om te eten.

Je oogst wortelen door ze aan het loof -dicht bij de grond- vast te pakken. Vervolgens trek je de wortel uit de grond. Het loof snijd je van de wortel af. Ook het loof is eetbaar dus mocht je dit willen gebruiken, gooi het dan in elk geval niet weg. Zo niet, dan kan het op de composthoop of in de groene bak.

De geoogste worteltjes maak je liever eerst even goed schoon. Dat kan met de tuinslang. Onder een straal water spoel je de meeste aarde er makkelijk vanaf. Zoals hierboven genoemd kan je het loof daarna gelijk afsnijden. Dat is verstandig om te doen. Als je het loof eraan laat zitten trekt dat het vocht uit de wortel.

Wortel gebruiken en bewaren

Wortelen zijn veelzijdig. Vooral bekend van gebruik in de keuken. Zo kan je worteltjes bijvoorbeeld koken. Je kunt worteltjes ook in roerbakgerechten gebruiken. Ze worden vaak in stamppotjes gedaan of samen met sperziebonen gegeten. De wortel is ook heel goed rauw eetbaar. Ze zijn dan lekker stevig en de smaak is heel anders dan wanneer je ze kookt.

Ook leuk om te weten is dat wortelen worden gebruikt om kleurstof te winnen. De kleurstof die wortelen oranje maakt staat beter bekend als caroteen. Je kunt er andere voedingsproducten mee kleuren of er verf mee maken. Caroteen is dan ook een 100% natuurlijke kleurstof.

In sommige restaurants laten ze het uiteinde van de wortel zitten. Er zit dan dus nog een klein stukje, een centimeter, loof aan de wortel. Dit smaakt erg lekker en zoet. Je kunt dit dus ook zelf eens proberen. Als de wortelen zijn uitgegroeid kan je ook het loof oogsten voor gebruik in de keuken. Je hoeft dit dan niet weg te gooien. Het loof is ook erg lekker van smaak!

Wortel houdbaarheid

Worteltjes zijn tot maximaal een week (meestal iets korter) te bewaren in de koelkast. Verwerkt in soepen en gerechten kunnen ze -afhankelijk van het gerecht- wel worden ingevroren.

Wortel ziektes en plagen

Het kweken van wortelen kent één groot gevaar: de wortelvlieg! Gelukkig is dit eenvoudig te voorkomen door combinatieteelt toe te passen. Kweek wortelen samen met uien om de wortelvlieg op afstand te houden. Dit heeft als bijkomend voordeel dat wortelen ook weer de uienvlieg op afstand houden, een win-win situatie dus.

Ook sommige andere diertjes kunnen aan de worteltjes zitten. Meestal valt dit pas op als je de wortelen gaat oogsten. Het is dan te laat om er nog iets aan te doen en je kunt de wortel weggooien. Gelukkig blijven de meeste wortelen altijd wel goed en onaangetast, zo lang de bodem gezond en rijk aan andere (micro)organismen is.

Wortel kweken informatie